Kalendarium Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (opis kontekstu prawnego i debaty publicznej)
Projekt ustawy o zdrowiu publicznym, który został opracowany w Ministerstwie Zdrowia. Ustawa o zdrowiu publicznym ma stanowić podstawę prawną do realizacji Narodowego Programu Zdrowia (NPZ), który między innymi ma zastąpić (wchłonąć) Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego.
Sprawozdanie podkomisji nadzwyczajnejo rządowym projekcie ustawy o zdrowiu publicznym (druk nr 367) - (22 lipca 2015)
Sprawozdanie KOMISJI ZDROWIA o rządowym projekcie ustawyo zdrowiu publicznym (druk nr 3675) - Zawiera wniosek mniejszości Poseł Józefy Hrynkiewicz o skreślenie pkt. 1 i 2 z art. 20 (5 sierpnia 2015).
Wniosek Pani Poseł Józefy Hrynkiewicz o skreślenie pkt. 1 i 2 z art. 20 projektu ustawy o zdrowiu publicznym wyraża dokładnie to, czego domagają się środowiska osób, organizacji i instytucji, które występują w obronie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
W rządowym projekcie ustawy o zdrowiu publicznym jest następujacy zapis:
Art. 20. W ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 2: a) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Zadania, o których mowa w ust. 1, są realizowane na podstawie Narodowego Programu Zdrowia, o którym mowa w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia ... o zdrowiu publicznym (Dz. U. poz. ...), zwanego dalej „Narodowym Programem Zdrowia”.”, b) uchyla się ust. 3, c) w ust. 4 wprowadzenie do wyliczenia otrzymuje brzmienie: „Realizacja zadań określonych w ust. 1 należy do:”, d)uchyla się ust. 6 – 8; 2) w art. 4a w ust. 2: a) pkt 1 otrzymuje brzmienie: „1) monitorowanie realizacji zadań dotyczących ochrony zdrowia psychicznego określonych w Narodowym Programie Zdrowia;”, b) uchyla się pkt 2;
3) po art. 5 dodaje się art. 5a w brzmieniu: „Art. 5a. Podmiot leczniczy prowadzący centrum zdrowia psychicznego zapewnia kompleksową opiekę zdrowotną nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w formie pomocy doraźnej, ambulatoryjnej, dziennej, szpitalnej i środowiskowej.”.
Komentarz własny: Tak więc przyjęcie powyższej poprawki utrzyma ustawowy status Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, który obejmuje nie tyllko profilaktykę zaburzeń psychicznych, do czego sprowadza się realizacja Narodowego Programu Zdrowia, ale także zawiera w sobie całościowy program reformy opieki psychiatrycznej w Polsce zgodnie ze standardami Unii Europejskiej. Obrazowo mówiąc uchwalenie ustawy o zdrowiu publicznym w wersji rządowej będzie oznaczało "wylanie dziecka z kąpielą". W tym przypadku dzieckiem jest Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Pozostaje punkt 3 w artykule 20, który podnosi do rangi ustawowej zasadę kompleksowości opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w ramach centrum zdrowia psychicznego. (DB)
Rys historyczny i kontekst sytuacyjny aktualnej walki o zachowanie stanu prawnego dotyczącego Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
23 lipca 2008 - Sejm uchwala nowelizację ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która wprowadza w życie Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. W głosowaniu 421 posłów było za, 1 poseł wstrzymał się od głosu, nikt nie głosował przeciw (sprawozdanie z prac legislacyjnych). Senat zgłosił dwie poprawki - jedną redakcyjną, drugą o tym, aby coroczne sprawozdania z realizacji NPZOP były przedstawiane również Senatowi. Sejm je odrzucił. Prezydent RP podpisał nowelizacją ustawy o ochronie zdrowia psychicznego 30 września 2008 roku.
Art. 1. W ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.1)) art. 2 otrzymuje brzmienie:
„Art. 2. Ust. 1. Ochrona zdrowia psychicznego obejmuje realizacjęzadańdotyczących w szczególności: 1) promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, 2) zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, 3) kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji.
Ust 2. Zadania, o których mowa w ust. 1, sąrealizowane przez działania określone w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego.
3. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego określa w szczególności: 1) okres jego obowiązywania, 2) diagnozęsytuacji i zagrożeńdla zdrowia psychicznego, w tym zróżnicowańregionalnych, 3) cele główne i cele szczegółowe, 4) podmioty biorące udział w jego realizacji, 5) sposób realizacji zadań, 6) niezbędne działania legislacyjne, w szczególności mające na celu zapewnienie przestrzegania praw osób z zaburzeniami psychicznymi.
Ust. 6. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, uwzględniając zagadnienia, o których mowa w ust. 3, oraz biorąc pod uwagękoniecznośćochrony praw osób z zaburzeniami psychicznymi.
28 grudnia 2010 wydano Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego .
§ 1. 1. Ustanawia się Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, zwany dalej "Programem", określający strategię działań mających na celu ograniczenie występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej.
2. Program jest realizowany w latach 2011-2015.
Zakładany koszt realizacji NPZOZP wynosił około 200 mln zł.
Ministerstwo Zdrowia publikowało informacje o realizacji działań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w kolejnych latach:
„Proszę Państwa, Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego nie jest realizowany, choć jest potrzebny i prawo tego wymaga. Dla zachowania pozorów utrzymuje się ”wydmuszkę” w postaci raportów i sprawozdań, próbując zasłonić zasadniczy fakt, że cele programu nie są realizowane i chorzy nie otrzymują zaplanowanej pomocy.
W programie tym, za którym stał cały rząd, w tym Ministerstwo Zdrowia, chodziło o celowe zagospodarowywanie niecałych 250 mln zł na rok. Wszystko „poległo”.
Teraz mamy nową inicjatywę o nazwie Pakiet Onkologiczny, w którym wartość rocznych wydatków nie jest znana, ale zdecydowanie przekracza 1 mld zł.
Może jednak wróćmy do realizacji Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Widzę sporo potrzebujących..."
28 marca 2015 roku Ministerstwo Zdrowiauruchamia procedurę legislacyjną i przekazuje do konsultacji publicznej projekt Ustawy o zdrowiu publicznym.Nowa ustawa ma stanowić podstawę prawną dla realizacji Narodowego Programu Zdrowia (NPZ). Odbywają się uzgodnienia międzyresortowe i konsultacje społeczne koordynowane przez Rządowe Centrum Legislacyjne /http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12270850/
W okresie prac nad projektem ustawy o zdrowiu publicznym odbywała się medialna prezentacja założeń Narodowego Programu Zdrowia i publiczna dyskusja na ten temat.
5 marca 2015"Jest projekt ustawy, na którą czekaliśmy prawie 20 lat!" 3 marca 2015 r. w Pracodawcach RP odbyło się spotkanie z Minister Beatą Małecką-Liberą oraz prof. Mirosławem Wysockim – krajowym konsultantem ds. zdrowia publicznego, w trakcie którego pierwszy raz zaprezentowano projekt ustawy o zdrowiu publicznym. Tym samym Pani Minister rozpoczęła otwarte konsultacje projektu z interesariuszami.
7 maja 2015 "Co nam da Narodowy Program Zdrowia?" O propozycjach nowych zapisów w ustawie o zdrowiu publicznym, zdrowotnej edukacji społeczeństwa i o programach profilaktycznych z Beatą Małecką-Liberą, wiceminister zdrowia i pełnomocnik rządu ds. projektu ustawy o zdrowiu publicznym rozmawia Aleksandra Kurowska.
26 czerwca 2015"Piróg: projekt ustawy o zdrowiu publicznym został bardzo okrojony" "W czasie Europejskiego Kongresu Medycznego w Gdańsku Maciej Piróg (doradca prezydenta ds. zdrowia) powiedział, że projekt ustawy o zdrowiu publicznym „został bardzo okrojony”. ... "Ja przestaję dziś firmować (ten dokument - PAP); jestem jednym z ośmiu ekspertów, którzy byli zaproszeni do prac nad przygotowaniem projektu" .., „po raz pierwszy od dłuższego czasu dyskusja i konsultacje społeczne projektu zdrowia publicznego uzyskały bardzo wysoką notę, bardzo wysoką notę otrzymała pani minister i na końcu się okazało, że rząd tego ministra zablokował własną ustawę”. Chodzi o usunięcie zapisu o utworzeniu Funduszu Zdrowia Publicznego.
Uczestniczący w dyskusji zastępca dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego w Ministerstwie Zdrowia Dariusz Poznański przyznał, że pierwotny projekt ustawy przewidywał finansowanie zdrowia publicznego dzięki utworzeniu państwowego funduszu celowego. "Zgodnie z uwagami ministerstwa finansów zmieniliśmy ten wehikuł (...) to będzie po prostu zwiększenie budżetu ministerstwa zdrowia" - tłumaczył.
25 sierpnia 2015"Ekspert: Pośpiech w legislacji przekroczył granice przyzwoitości" Artykuł ukazuje szerszy kontekst działań legislacyjnych rządu i prac sejmowych nad projektami ustaw, który pod koniec kadencji gwałtownie przyspieszył z zagrożeniem jakosci prawa stanowionego.
Opis faktycznych działań rządu i nakładów na zdrowie publiczne w ostatnich latach przedstawia uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zdrowiu publicznym:
"Finansowanie profilaktyki w Rzeczypospolitej Polskiej jest na istotnie niższym poziomie niż w państwach członkowskich OECD należących do regionu europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia – wynosi jedynie około 65% średniej wartości w tych państwach, co gorsza notuje się tendencję do dalszego ograniczania udziału tych wydatków (spadek o 7% w latach 2011-2013) przy stopniowym średnim wzroście w innych państwach... (str.4)
„Obecne działania profilaktyczne realizowane są w sposób dalece niesatysfakcjonujący, przede wszystkim z uwagi na niewystarczające środki finansowe przeznaczane na programy profilaktyczne. Przykładowo Program Ograniczania Następstw Zdrowotnych Palenia Tytoniu finansowany jest na poziomie ok. 400 tys. zł (ze środków Głównego Inspektoratu Sanitarnego), podczas gdy wpływy do budżetu państwa z podatku akcyzowego z tytułu sprzedaży wyrobów tytoniowych do budżetu państwa wynoszą 22 mld zł. Zatem finansowanie Programu jest na poziomie 0,002% tych wpływów, czyli niemal 300-krotnie mniejszym niż przewidziano w ustawie ustanawiającej Program.
W podobnej sytuacji są Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych czy Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, których finansowanie jest nieproporcjonalne do szkód zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych powodowanych przez następstwa tych problemów zdrowotnych.”
Z braku środków finansowych nie są podejmowane systemowe działania na rzecz zapobiegania otyłości. Poza kwestiami finansowymi barierą jest również brak możliwości realizacji tego rodzaju zadań międzyresortowo . Inne ministerstwa co prawda w ramach swojej działalności statutowej prowadzą działania wspierające poprawę stanu zdrowia, jednakże nie są często w stanie nawet wyodrębnić kwot przeznaczanych na te zadania.” (str. 5/6)
"Zapisanie celów dotychczasowego NPOZP w ustawie o zdrowiu publicznym i włączenie ich do Narodowego Programu Zdrowia pozwoli zapewnić ich właściwe finansowanie. Jest to niezbędne, by zwiększyć zakres i skuteczność dotychczas podejmowanych i planowanych działań. Narodowy Program Zdrowia będzie określał m.in. zakres i zasady współdziałania organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów w celu realizacji polityki zdrowia publicznego. Zgodnie z projektem ustawy w ramach Narodowego Programu Zdrowia zostaną wskazane m.in. podmioty odpowiedzialne za realizację określonych w nim zadań, tryb i wysokość finansowania zadań, a także wskaźniki i sposób monitorowania i ewaluacji NPZ. Przeniesienie celów NPOZP do NPZ poprawi koordynację działań i ułatwi jasne określenie zakresów współpracy.
Rozwiązania proponowane w projekcie ustawy zwiększą efektywność realizacji zadań podejmowanych na rzecz poprawy stanu zdrowia i jakości życia Polaków. Zapisanie dotychczasowego NPOZP jako jednego z celów operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia przyczyni się do poprawy opieki psychiatrycznej, ułatwiając i przyspieszając osiągnięcie efektów oczekiwanych przez środowisko lekarskie i pacjentów.
Ustawa o zdrowiu publicznym i Narodowy Program Zdrowia dają szansę utworzenia spójnego i logicznego systemu zdrowia publicznego, w którym z powodzeniem będą mogły zostać wykorzystane doświadczenia płynące między innymi z realizacji NPOZP."
Komentarz: Ministerstwo Zdrowia uspokaja, że nie rezygnuje z realizacji celów Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego i zapwenia, ze Narodowy Program Zdrowia zwiększy efektywność realizacji zadań i poprawi opiekę psychiatryczną. Zmiany legislacyjne mają na celu utworzenie spójnego i logicznego systemu zdrowia publicznego.
Tymczasem Ministerstwo Zdrowia tworzy "spójny i logiczny system zdrowia publicznego" w ten sposób, że likwiduje zapis ustawowy o Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego i włącza obszar zdrowia psychicznego do Narodowego Programu Zdrowia oraz jednocześnie przygotowuje projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia programu wieloletniego na lata 2016–2024 pod nazwą „Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych”, który ma byc realizowany poza Narodowym Programem Zdrowia.
Skąd ta niespójność i nielogiczność w działaniach Ministerstwa Zdrowia, że jedne programy są włączane do Narodowego Programu Zdrowia, a inne nie? Komu i czemu to służy?
W odróżnieniu od ustawy, uchwała Rady Ministrów jest na tyle treściwa, że można ją w całości zacytować:
Na podstawie art. 136 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm) Rada Ministrów uchwala, co następuje: § 1. Ustanawia się program wieloletni pod nazwą „Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych”, zwany dalej „Programem”, stanowiący załącznik do uchwały. § 2. Okres realizacji Programu ustala się na lata 2016–2024. § 3. Wykonawcą Programu jest minister właściwy do spraw zdrowia. § 4. 1. Program jest finansowany ze środków budżetu państwa. 2. Planowane nakłady z budżetu państwa na realizację działań przewidzianych w ramach Programu w poszczególnych latach stanowią kwotę 250 000 tys. zł. 3. Nakłady z budżetu państwa, o których mowa w ust. 2, są określane w ustawach budżetowych na poszczególne lata, w ramach części 46 – zdrowie. § 5. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
Z powyższego wynika, że do realizacji programów zdrowotnych nie jest w ogóle potrzebna ustawa o zdrowiu publicznym. Na podstawie ustawy o finansach publicznych rząd uchwala, że będzie realizować jakiś program w określonych ramach czasowych i nakładach.
W uzadanieniu do projektu uchwały Ministerstwo Zdrowia deklaruje, że wdrożenie programu wieloletniego na lata 2016–2024 pod nazwą „Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych” będzie obejmowało zadania i działania z zakresu: -profilaktyki i prewencji nowotworów, -diagnostyki oraz wykrywania nowotworów, -wsparcia procesu leczenia nowotworów m. in. poprzez uzupełnianie i wymianę wyrobów medycznych, -edukacji onkologicznej, -wspomagania systemu rejestracji nowotworów.
Profilkatyka i prewencja zachorowań ma być głównym zadaniem Narodowego Programu Zdrowia. Dlaczego więc rząd inaczej traktuje "Narodowy program ochrony zdrowia psychicznego", a inaczej "Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych"?
Odpowiedź nie wprost można znaleźć w uzasadnieniu do projektu ustawy o zdrowiu publicznym: „Wśród programów polityki zdrowotnej na pewno trzeba wymienić Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych na lata 2006-2015, Narodowy program wyrównywania dostępności do profilaktyki i leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego POLKARD na lata 2013–2016, Program badań przesiewowych noworodków w Polsce na lata 2015–2018, Program profilaktyki raka piersi, czy Program profilaktyki raka szyjki macicy. Wspomniane programy łączą elementy promocji zdrowia z działaniami profilaktycznymi różnej fazy. Trudno nazwać te programy zadaniami z zakresu zdrowia publicznego, gdyż w dużej mierze polegają na zadaniach inwestycyjnych lub zakupie leków antyretrowirusowych czy czynników krzepnięcia dla pacjentów z hemofilią i innymi skazami krwotocznymi.” /str 4/
Z powyższego nasuwa się logiczny wniosek, że rząd nie uznaje Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego za program inwestycyjny, reformujący system ochrony zdrowia psychicznego, a jedynie za program promujący zdrowie psychiczne. Do tej pory (na dzień 3 września 2015) na stronie Ministerstwa Zdrowia uzasadnieniem istnienia Narodowego programu Ochrony Zdrowia Psychicznego było to, że "Dzięki temu [NPOZP] będzie możliwa kompleksowa przebudowa istniejącego systemu ochrony zdrowia psychicznego".
Poza deklaracjami i zapewnieniami rządu, że będzie lepiej, to w projekcie ustawy o zdrowiu publicznym i w nowej wersji Narodowego Programu Zdrowia nie ma ani słowa o "kompleksowej przebudowie istniejącego systemu ochrony zdrowia psychicznego".
Kronika działań w obronie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego
5 sierpnia 2015 - Pani Poseł Józefa Hrynkiewicz zgłosiła na Komisji Zdrowia wniosek mniejszości o skreślenie pkt. 1 i 2 z art. 20, co oznacza zachowanie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w obecnym stanie prawnym. (druk nr 3675)
2 września 2015 roku w Ministerstwie Zdrowia odbyły się rozmowy z udziałem Ministra Mariana Zembali i Minister Beaty Małeckiej-Libery. Ze strony społecznej uczestniczyli profesorowie Jacek Wciórka, Janusz Heitzman i Marek Jarema, oraz przedstawiciele z różnych stowarzyszeń. Ustalono, że zadania dotyczące profilaktyki będą wpisane w Narodowy Program Zdrowia, a Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego pozostanie, jako program reformy opieki psychiatrycznej.
2-3 września 2015 r. na Dolnym Śląsku we Wrocławiu odbył się Konwent Marszałków Województw RP, na którym poruszono także problem finansowania opieki psychiatrycznej i dalszej realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Marszałek Województwa Dolnośląskiego przygotowałprojekt stanowiska, że "koniecznym dla skutecznej reformy systemu ochrony zdrowia psychicznego jest jego odpowiednie finansowanie – alokacja środków w ramach puli przeznaczonej przez płatnika publicznego na finansowanie świadczeń psychiatrycznych nie będzie niższa niż założone w NPOZP 5%". Ponadto wyrażono opinię, że "ew. włączenie NPOZP w ramy NPZ doprowadzi do zaprzepaszczenia dotychczasowych osiągnięć w modernizacji systemu ochrony zdrowia psychicznego w Polsce".
7 września 2015 poparcie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego dla "Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego"
Szanowni Państwo, w imieniu Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego informuję, iż solidaryzujemy się ze sprzeciwem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz innych organizacji pozarządowych walczących o jak najlepsze zabezpieczenie zdrowia psychicznego Polaków przez instytucje państwowe. W pełni zgadzamy się także z oceną wszystkich konsekwencji likwidacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w Polsce dokonaną przez Komisję Reformy Opieki Psychiatrycznej. Polskie Towarzystwo Psychologiczne wystosowało w tej sprawie swój oficjalny protest wraz z Krajowym Konsultantem w dziedzinie psychologii klinicznej na ręce Pani Marszałek. Pozdrawiam serdecznie Justyna Sikorska-Grygiel - Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Oddział Rzeszów