Fragmenty raportu na temat zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych (SIZON)

„Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych (SIZON)”, opublikowana w lutym 2008 roku, została wykonana na zlecenie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przez PSDB Sp. z o.o. w konsorcjum z WYG International Sp. z o.o. i Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS)

Zdolności absorpcyjne SIZON /str.7 -12/

Zdolność do efektywnego wykorzystania środków z komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) dla potrzeb integracji zawodowej i społecznej środowisk osób niepełnosprawnych przez system integracji zawodowej osób niepełnosprawnych (SIZON) jest niska, zaś sam SIZON jest systemem nie w pełni rozwiniętym. Badanie pozwoliło zidentyfikować kluczowe przyczyny słabości SIZON oraz bariery stojące na przeszkodzie absorpcji środków PO KL dla potrzeb integracji osób niepełnosprawnych. Przeszkody utrudniające efektywne wykorzystanie środków PO KL na programy integracyjne dla ON zostały rozpatrzone na kilku poziomach: legislacyjnym (problemy związane z brakiem lub nieadekwatnością rozwiązań prawnych dotyczących problemów ON); systemowym (problem związany z relacjami pomiędzy poszczególnymi podmiotami wchodzącymi w skład SIZON, przekazywaniem między nimi informacji, transferem wiedzy i doświadczeń, jak również współpracy na poziomie konkretnych działań) i  podmiotowym (liczne bariery i ograniczenia tkwiące w poszczególnych podmiotach wchodzących w skład SIZON). /Str.7/

Potencjał instytucji pośredniczących reprezentujących poziom regionalny w świetle otrzymanych wyników badania należy ocenić jako przeciętny, choć ocena ta nie dotyczy wszystkich obszarów działania tych instytucji. Instytucje te zreorganizowały lub są w trakcie reorganizacji swojej struktury tak, posiadają wg deklaracji respondentów przygotowanych (wyszkolonych) pracowników, a ponadto  większość instytucji nosi się także z zamiarem zatrudnienia dodatkowych pracowników do wdrażania PO KL. … Wyższy udział osób z doświadczeniem deklarowały Wojewódzkie Urzędy Pracy, a niższy - Urzędy Marszałkowskie. Znacznie niżej jednak instytucje te oceniały wiedzę swoich pracowników na temat potrzeb ON, metod ich integracji i najniżej – doświadczenia w zakresie integracji ON. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że zaledwie przeciętny (w deklaracjach, a w rzeczywistości być może niższy) poziom tych trzech elementów deklarowały WUPy, najczęściej odpowiedzialne za wdrożenie Priorytetów VI i VII w stosunku do ON. Czynnikiem istotnie obniżającym potencjał absorpcyjno-wdrożeniowy Instytucji Pośredniczących jest nie do końca sprawna komunikacja i współpraca tych instytucji z podmiotami szczebla powiatowego a także instytucjami wojewódzkim specjalizującymi się w zagadnieniach integracji społecznej, w tym ROPS. /Str.8/

Potencjał podmiotów szczebla powiatowego (projektodawców systemowych i innych instytucji) należy ocenić jako relatywnie niski. Podmioty te, mimo składanych deklaracji posiadają małą wiedzę na temat PO KL i Priorytetów VI i VII. Badanie pozwoliło stwierdzić, że badani mieli zasadniczą trudność z opisaniem działań planowanych w ramach PO KL, a i skierowanych do ON, co dowodzi nieznajomości i nieumiejętności posługiwania się ramami pojęciowymi, którymi posługuje się PO KL. Istotnym spostrzeżeniem jest to, że projektując działania dla ON nie prowadzi się diagnozy problemów ON będących grupą docelową programu, a nawet nie zna się ich liczebności. /str.8/

Projektodawcy systemowi, jak i pozostałe instytucje szczebla powiatowego nie posiadają odpowiednio licznych zasobów ludzkich, co nie pozwala im na realizację zadań wykraczających poza ustawowo określone minimum. Pozytywnie wyróżniają się powiatowe urzędy pracy, które dysponują wedle opinii badanych odpowiednio liczną i kompetentną kadrą także dzięki realizacji SPO RZL i ZPORR. Instytucje te nie są jednak zwykle przyzwyczajone do pracy w systemie projektowym, najczęściej też nie prowadzą długoterminowego (dłuższego niż rok) planowania finansowego. Należy też podkreślić, że na szczeblu powiatu instytucje SIZON w niewielkim stopniu skoncentrują się na ON (z wyjątkiem organizacji zajmujących się statutowo przede wszystkim osobami niepełnosprawnymi). W sferze ich zainteresowania pozostaje wiele innych grup oczekujących wsparcia, a ON są jedynie jedna z nich. Słabościami obarczony jest także system instytucji aktywizujących – WTZ i ZAZ, które miały stanowić dla ON etap pośredni pomiędzy szkołą a otwartym rynkiem pracy. Instytucje te są nieliczne, poza tym w większości przypadków nie realizują w pełni swoich zadań. Zakłady te nie prowadzą do integracji zawodowej, a raczej utrwalają funkcjonowanie ON w zamkniętym środowisku pracy w specjalnych warunkach oraz bierne i roszczeniowe postawy ON. Przede wszystkim zaś problem stanowi brak powiązań tych instytucji między sobą, co prowadzi do przerwania ścieżki wsparcia. /str.9/

Zebrane w badaniu dane na temat projektodawców konkursowych wskazują, że kompetencje większości potencjalnych beneficjentów konkursowych zarówno do przygotowania, jak i realizacji dojrzałych projektów poświęconych integracji zawodowej i społecznej ON są znacząco zróżnicowane zależnie od typu organizacji i dość niskie i znacznej ich części. Nastąpiła identyfikacja kilku typów potencjalnych projektodawców konkursowych z sektora pozarządowego i prywatnego, zróżnicowanych pod względem przygotowania i możliwości do absorpcji środków PO KL. Choć generalnie podmioty z tej grupy mają dość szeroką wiedzę na temat potrzeb ON, co jest naturalnym efektem bezpośredniego kontaktu z ON i ich rodzinami, będącymi nierzadko wolontariuszami organizacji, różnią się one pod względem umiejętności i doświadczenia w realizacji projektów, w tym finansowanych z funduszy strukturalnych.

Dominującym typem są małe, lokalnie działające organizacje, ale rzadko działające w trybie projektowym. Drugim najczęściej spotykanym typem organizacji są oddziały ponadlokalne sieciowych organizacji ogólnopolskich, które często mają potencjał do działań na poziomie regionalnym, część z nich działa projektowo i ma doświadczenia w korzystaniu ze środków unijnych. Część z nich jednak, głównie organizacje będące kontynuatorem struktur działających w okresie PRL-u nie wykazuje aktywności w poszukiwaniu nowych działań, źródeł finansowania i nie działa projektowo.

Podmioty z tej grupy wykazują wysoką skłonność i duże zainteresowanie problemami integracji społecznej i zawodowej ON, jednakże, działania te mają często charakter doraźny, fragmentaryczny, są nakierowane na pomoc w konkretnych sprawach, niż na rozwiązania o charakterze systemowym. Motywacja do podejmowania działań na rzecz ON nie idzie w parze z wiedzą na temat działań, których realizację umożliwiają środki z PO KL.

Organizacje pozarządowe powszechnie cierpią na brak kadr, rzadko dysponują stałymi pracownikami, w swym działaniu opierają się głównie na wolontariuszach. To, wraz z niedostatkami infrastruktury oraz środków finansowych wzbudza w nich poniekąd uzasadnioną obawę o możliwość udźwignięcia ciężaru projektu z EFS i skutkuje niechęcią wobec aplikowania o środki na projekty.

Potencjał pracodawców w zakresie integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w świetle przeprowadzonych badań należy ocenić jako raczej niski. Choć w badaniu w badaniu nie zebrano informacji pochodzących bezpośrednio od samych pracodawców, to jednak wypowiedzi przedstawicieli instytucji mających z nimi kontakt w związku z projektami dla osób zagrożonych wykluczeniem świadczą zarówno o dość niskiej skłonności, jak i niewielkich możliwościach i przygotowaniu pracodawców do zatrudniania ON.  Pracodawcy są skłonni zatrudniać ON dlatego, że nie są w stanie pozyskać pracowników pełnosprawnych do pracy na warunkach, jakie mogą zaproponować, lub też zachęceni bezpośrednimi korzyściami finansowymi – dofinansowaniem z PFRON.  Przyjmowaniem ON do pracy zainteresowani są właściwie tylko tacy pracodawcy, którzy wpisują zatrudnianie ON w uzasadniony finansowo model działania swojego przedsiębiorstwa. Wśród pracodawców, zdaniem badanych, powszechne jest przekonanie na temat niepełnowartościowości ON jako pracownika, związanej zarówno z sama niepełnosprawnością, jak i m.in. z przywilejami dla ON, takimi jak krótszy czas pracy. /str.9/

Problemem wpływającym na skuteczne działania SIZON są różnice w poziomie skłonności, zainteresowania i rzeczywistych chęci podejmowania działań integracyjnych dla ON. O ile skłonność ta jest wysoka u organizacji pozarządowych, zarówno na poziomie podmiotowym, jak i instytucjonalnym, szczególnie tych specjalizujących się w rozwiązywaniu problemów ON, jak również wystarczająca u instytucji pośredniczących szczebla regionalnego, które są zobowiązane do podejmowania tych działań, wyodrębniają w celu ich realizacji specjalne komórki, o tyle w przypadku projektodawców konkursowych i instytucji publicznych szczebla powiatowego jest ona dyskusyjna. Choć przedstawiciele tych podmiotów uczestniczący w badaniu powszechnie często o swoim zainteresowaniu i chęci podejmowania działań na rzecz ON, to wiele ich wypowiedzi świadczyło o jedynie deklaratywnym charakterze tych wypowiedzi. Ograniczenia na poziomie przygotowania i możliwości, jak również brak głębokiego przekonania o rzeczywistych szansach na sukces tego typu działań w związku z brakiem zainteresowania większej grupy ON integracją zawodową sprawiają, że skłonność instytucji publicznych do podejmowania działań integracyjnych jest ograniczona. /str.10/

Efektywna absorpcja i wdrożenie środków PO KL przez SIZON zależy także od wydajności SIZON jako systemu współpracujących ze sobą podmiotów. Badanie pozwoliło sformułować rekomendacje odnośnie wzmocnienia tego systemu, który okazał się być słabo wykształcony i mało skuteczny.

Współpraca nieformalna miedzy instytucjami SIZON stanowi znaczącą wartość, szczególnie w sytuacji niedoskonałości powiązań formalnych. Obok konieczności zreformowania systemów instytucjonalnej obsługi rynku pracy i pomocy społecznej tak, aby zwiększyć ich komplementarność, powiązania w ramach SIZON można zwiększyć wykorzystując potencjał lokalnych liderów współpracy i stwarzając warunki dla rozwoju i upowszechnienia dobrych praktyk współpracy. Do usprawnienia tego procesu mogą się przyczynić działania regionalnego lidera wśród instytucji SIZON (w poszczególnych województwach może nim być UM, WUP, ROPS albo inna instytucja, zależnie od dotychczasowych doświadczeń), którego rolą byłoby stwarzanie możliwości do spotkań i wymiany doświadczeń, udrożnienie kanałów przepływu informacji oraz inspirowanie i wspieranie partnerstw. Odpowiedzią na brak koordynacji działań podmiotów wchodzących w skład SIZON mogłoby być stworzenie również instytucji koordynatora integracji zawodowej ON. Celem koordynatora byłaby realizacja lokalnej i regionalnej polityki rehabilitacji i integracji ON.

Koordynatorzy byliby odpowiedzialni za zlecanie działań oraz facylitację i kontrolę jakości ich realizacji przez pozostałe instytucje publiczne, jak również przygotowywanie planów lokalnej polityki na rzecz ON. Rozważając miejsce koordynatora w strukturze administracyjnej wydaje się, że odpowiednie byłoby umocowanie go na pozycji zobowiązującej raportowanie wykonania zadań do szefów instytucji oraz do Rady Powiatu. Praca koordynatorów powinna przebiegać w trybie projektowym, w zespołach projektowych tworzonych z osób posiadających odpowiednie kompetencje z PUP, OPS, PCPR, organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli pracodawców. Uczestnictwo w zespole projektowym powinno być uwzględniane przy planowaniu zakresu obowiązków poszczególnych osób wchodzących w jego skład, w opisie stanowiska pracy – np. poprzez wskazywanie liczby godzin, które osoba na danym stanowisku przeznacza na pracę w zespołach projektowych.

W parze ze wzmacnianiem możliwości i przygotowania podmiotów SIZON, w szczególności organizacji pozarządowych, powinny iść działania wzmacniające ich skłonność do podejmowania działań integracyjnych.

Wzmocnienie skłonności u pracowników instytucji publicznych należało by przede wszystkim zmienić postrzeganie ON jako grupy, która w dużej mierze nie jest faktycznie zainteresowana ani w związku z bierną i roszczeniowa postawą nie jest zdolna do integracji zawodowej. Wydaje się, że na zmianę takiej percepcji ON wpływ mogłaby mieć z jednej strony świadomość rzeczywistej liczby ON potrzebujących aktywizacji, z drugiej zaś – redukcja liczby osób, które uzyskały status ON w sposób nieuprawniony, kierowane chęcią uzyskania świadczeń społecznych oraz niechęcią do pracy. /str.11/

Zdobywanie informacji na temat ON i ich potrzeb możliwe jest także na poziomie lokalnym, na przykład w formie badań ankietowych. Informacje zebrane w ten sposób mogłyby stać się podstawą bazy danych budowanej z komponentów tworzonych lokalnie. Proces gromadzenia danych od poziomu lokalnego do krajowego należy starannie zaprojektować, tak, aby połączyć potrzebę diagnozy na najbardziej lokalnym poziomie z wymogiem unifikacji metodologii.

Kluczem to pełnej integracji zawodowej społecznej ON jest zachęcenie pracodawców do ich zatrudniania. W tym obszarze nadal konieczne wyda się uproszczenie wymagań wobec w zakresie przystosowania zakładu pracy do ON, zmniejszenie obciążeń biurokratycznych, a może nawet zrównanie praw pracowniczych ON z osobami pełnosprawnymi. Pracodawcy poszukują „pełnowartościowych” pracowników, w związku z tym system przywilejów dla ON zmniejsza ich atrakcyjność w oczach pracodawców. Alternatywnym rozwiązaniem jest taka konstrukcja systemu dofinansowania dla pracodawców, by postrzegali oni otrzymywane kwoty jako bezpośrednio kompensujące mniejszą wydajność zatrudnionej ON. W ramach istniejących rozwiązań można rekomendować rozwiązanie zwiększające chęci pracodawców do zatrudniania ON  polegające na ich obsłudze administracyjno-biurokratycznej.  Mogłaby być to osoba z PUP odgrywająca rolę rzecznika pracodawców, a jej zadaniem byłoby wypełnianie dokumentów za pracodawcę.

Ponadto ważne jest dostosowania szkolnictwa integracyjnego do potrzeb ON oraz rozwoju kształcenia ustawicznego. Wydaje się, że duża fala emigracji zarobkowej w ostatnich latach stwarza szczególną szansę dla dobrze wykształconych ON, które mogą „przejąć” miejsca pracy zwolnione przez pracowników, którzy udali się na emigrację. Idealnym rozwiązaniem byłoby zatem to, w którym Szkoły specjalne, szkoły integracyjne, WZT oraz ZAZ ustalały popyt na określone specjalności i zawody z pracodawcami. Pracodawca po podpisaniu kontraktu miałby możliwość „wykształcenia sobie” przyszłego pracownika.

Zdaniem osób badanych za bardziej adekwatne i skuteczne należy uznać wsparcie zindywidualizowane oraz kompleksowe, wyposażające osobę niepełnosprawną w kompetencje niezbędne do podjęcia i utrzymania zatrudnienia. Wsparcie to jest skuteczniejsze, ale droższe. Niezbędne jest zatem przemyślenie w polityce wdrażania PO Kl pojęcia efektywności kosztowej wsparcia jak i wymogu kompleksowości i indywidualizacji wsparcia jako kryterium strategicznego w ocenie projektów. 

Ważnym obszarem jest promowanie POKL wśród organizacji pozarządowych, informowanie o PO KL, przekazywanie wiedzy na temat procedur aplikowania i realizacji projektów, w szczególności do projektodawców reprezentujących oddziały ponadlokalne i regionalne organizacji sieciowych. Dysponują one formalnymi możliwościami, nierzadko także potencjałem fizycznym i ludzkim, doświadczeniem projektowym przydatnym do aplikowania i realizacji projektów służących aktywizacji osób niepełnosprawnych (w tym na poziomie ponad lokalnym i regionalnym). Nie zawsze natomiast dysponują odpowiednim poziomem wiedzy szczegółowe, co tez wpływa na gotowość do podejmowania aktywności w zakresie budowy i wdrażania projektów na rzecz ON. str.12/

Wartą rozważenia jest również koncepcja wsparcia lokalnie działających organizacji pozarządowych poprzez stworzenie regionalnych systemów/ośrodków wsparcia dla organizacji realizujących działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Podmioty te oferowałyby informację, wiedzę oraz inne formy wsparcia w zakresie przygotowania i realizacji projektów na rzecz aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. /str.13/

Potencjał absorpcyjno-wdrożeniowy SIZON w zakresie wykorzystania środków PO KL na rzecz działań integracji zawodowej i społecznej ON jest zależny z jednej strony od skłonności podmiotów do aplikowania o środki oraz chęci do realizacji projektów, z drugiej zaś – ich przygotowania i możliwości w zakresie skutecznej realizacji projektów. Rekomendacje obejmują w znacznej części propozycje sposobów zwiększenia potencjału projektodawców do działania „projektowego” – od przełamani bariery doświadczenia i wiedzy instytucji, poprzez budowę potencjału i współpracy, aż do wzmożenie skłonności do przygotowywania i realizacji inicjatyw ukierunkowanych na wsparcie ON w procesie ich integracji społecznej i zawodowej.

Kluczem to pełnej integracji zawodowej społecznej ON jest zachęcenie pracodawców do ich zatrudniania. W tym obszarze nadal konieczne wyda się uproszczenie wymagań wobec w zakresie przystosowania zakładu pracy do ON, zmniejszenie obciążeń biurokratycznych, a może nawet zrównanie praw pracowniczych ON z osobami pełnosprawnymi. Pracodawcy poszukują „pełnowartościowych” pracowników, w związku z tym system przywilejów dla ON zmniejsza ich atrakcyjność w oczach pracodawców. Alternatywnym rozwiązaniem jest taka konstrukcja systemu dofinansowania dla pracodawców, by postrzegali oni otrzymywane kwoty jako bezpośrednio kompensujące mniejszą wydajność zatrudnionej ON. W ramach istniejących rozwiązań można rekomendować rozwiązanie zwiększające chęci pracodawców do zatrudniania ON  polegające na ich obsłudze administracyjno-biurokratycznej.  Mogłaby być to osoba z PUP odgrywająca rolę rzecznika pracodawców, a jej zadaniem byłoby wypełnianie dokumentów za pracodawcę. Str.12

Ponadto ważne jest dostosowania szkolnictwa integracyjnego do potrzeb ON oraz rozwoju kształcenia ustawicznego. Wydaje się, że duża fala emigracji zarobkowej w ostatnich latach stwarza szczególną szansę dla dobrze wykształconych ON, które mogą „przejąć” miejsca pracy zwolnione przez pracowników, którzy udali się na emigrację. Idealnym rozwiązaniem byłoby zatem to, w którym Szkoły specjalne, szkoły integracyjne, WZT oraz ZAZ ustalały popyt na określone specjalności i zawody z pracodawcami. Pracodawca po podpisaniu kontraktu miałby możliwość „wykształcenia sobie” przyszłego pracownika. Str.12

Wartą rozważenia jest również koncepcja wsparcia lokalnie działających organizacji pozarządowych poprzez stworzenie regionalnych systemów/ośrodków wsparcia dla organizacji realizujących działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Podmioty te oferowałyby informację, wiedzę oraz inne formy wsparcia w zakresie przygotowania i realizacji projektów na rzecz aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Str.13

Potencjał instytucji wojewódzkich /str.13-17/

Słabością strategii wojewódzkich jest stan rozpoznania problemów i diagnoza potrzeb osób niepełnosprawnych z uwagi na fakt, że jedyne dostępne dane statystyczne o osobach niepełnosprawnych pochodzą ze spisu powszechnego z 2002 r., a także brak kwantyfikacji celów w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych.

Rekomendacje dla instytucji wojewódzkich /str.17/

Na podstawie badania instytucji SIZON na poziomie wojewódzkim niezbędne wydają się następujące działania:

1. Diagnoza

Policzenie ON i dokonanie opisu osób niepełnosprawnych w tym ze względu na typ niepełnosprawności, oraz – na poziomie gmin – identyfikacja konkretnych ON, zwłaszcza niezarejestrowanych.

2. Zmiany systemowe na poziomie instytucji SIZON:

Sformułowanie przez IP kryteriów strategicznych i wskazówek dla członków KOP w taki sposób, aby w ramach Priorytetu VI i VII PO KL wybierane były projekty oferujące wsparcie zindywidualizowane i kompleksowe;

Uspójnienie systemu aktywizacji zawodowej na który składają się WTZ, ZAZ i ZPCh i zapewnienie, aby faktycznie spełniały one funkcje aktywizacyjną i przejściową;

Zwiększenie zatrudnienia i reforma pracy socjalnej w OPS w kierunku bezpośredniej pracy z ON w terenie;

Zapewnienie przejrzystej i łatwodostępnej informacji dla pracodawców chcących zatrudnić ON o możliwościach wsparcia z PFRON oraz sprawnych procedur dofinansowania i kontroli minimalizujących obciążenie pracodawcy;

Poszerzenie wiedzy pracowników IP na temat integracji ON, w tym poprzez zwiększenie współpracy IP z instytucjami zajmującymi się ON.

3. Zmiany systemowe na poziomie ponadinstytucjonalnym:

Reforma systemu edukacji ON – umożliwienie ON zdobycia kwalifikacji pożądanych na rynku pracy, w tym wyższego wykształcenia;

Reforma systemu pomocy społecznej poprzez:

• Ograniczenie pomocy finansowej: zwiększenie różnicy między wysokością świadczeń a najniższym wynagrodzeniem i / lub uzależnienie przyznania świadczeń od aktywności ON w dążeniu do integracji społecznej i zawodowej;
• Rozwój pracy socjalnej, zwłaszcza indywidualnej pracy z klientem pomocy społecznej, mającej na celu zwiększenie kompetencji ON do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie i na rynku pracy;
• Reorganizacja zasad ochrony ON na rynku pracy w taki sposób, aby przywileje (np. skrócony czas pracy) nie prowadziły do dyskryminacji ON na rynku pracy. Zmiany mogą polegać na ograniczeniu sposobów ochrony zdrowia pracowników niepełnosprawnych do działań niezbędnych, odpowiednio do rodzaju niepełnosprawności i charakteru pracy.

Rekomendacje dla instytucji publicznych stopnia powiatowego /str. 19-20/

·         Do wzmocnienia skłonności, umiejętności i potencjału instytucji publicznych stopnia powiatowego do realizacji SIZON oraz w ramach jego prowadzenia skutecznych projektów integracyjnych niezbędne są następujące działania:

• upowszechnienie wiedzy na temat PO KL i związana z tym modyfikacja treści szkoleń z zakresu PO KL – konieczne jest przesunięcie ciężaru w prezentacji teorii na ćwiczenia, uczące praktycznych umiejętności w zakresie przygotowania, przeprowadzenia i rozliczenie prawdziwych projektów PO KL. Podmiotem, wobec którego formułowano oczekiwanie organizacji szkoleń, był przede wszystkim PFRON, czasem także specjaliści z dziedzin związanych z PO KL, koniecznie praktycy.
• wyłanianie i wzmacnienie liderów lokalnych – badanie dowodzi, że to właśnie często od pojedynczych osób, ich determinacji i umiejętności zależy powodzenie w skutecznej realizacji programów integracyjnych ON
• budowa kompetencji pracowników instytucji publicznych w zakresie pracy w systemie projektowym
• opracowanie skutecznych systemów motywacyjnych, które mogłyby przełamać niechęć do podejmowania się zadań innowacyjnych, wykraczających codzienne obowiązki
• promowanie i zachęcanie instytucji publicznych do prowadzenia projektów partnerskich z organizacjami pozarządowymi
• ułatwienie transferu wiedzy i doświadczenia z instytucji publicznych szczebla wojewódzkiego/regionalnego do instytucji szczebla powiatowego, a także pomiędzy instytucjami szczebla powiatowego; opinie badanych wskazują na potrzebę ustrukturowania systemu wymiany informacji doradztwo w zakresie prowadzenia projektów, zarządzania organizacją i zespołem, prowadzenia działalności merytorycznej, tworzenia partnerstw; wykształcenie bazy konsultantów wspomagających instytucje publiczne w aplikowaniu i prowadzeniu projektów integracyjnych.

Rekomendacje dotyczące organizacji pozarządowych /str. 21/

Aby przełamywać istniejące bariery i wzmacniać organizacje pozarządowe jako potencjalnego realizatora projektów mających na celu integrację społeczna i zawodową osób niepełnosprawnych w ramach PO KL należałoby podjąć działania służące przede wszystkim zwiększeniu wiedzy dotyczącej PO KL, w szczególności mechanizmów aplikowania i realizacji projektów. Należy również promować i zachęcać do tworzenia projektów partnerskich, w których liderami mogłyby być silniejsze organizacje pozarządowe lub instytucje publiczne. Warto także zachęcać lokalne i regionalne organizacje infrastrukturalne oraz organizacje ogólnopolskie do podejmowania działań o charakterze wspierającym działania małych organizacji pozarządowych, np. poprzez doradztwo w zakresie planowania i zarządzania projektami. Należy także zachęcać do tworzenia i realizacji projektów partnerskich obejmujących różne formy wsparcia dla osób niepełnosprawnych, tak, aby w efekcie powstała kompleksowa oferta pomocy dla osoby niepełnosprawnej. Projekty takie pozwoliłby wykorzystać maksymalnie i połączyć doświadczenia i wiedzę różnych organizacji oraz podmiotów sektora publicznego. Warto również szukać rozwiązań, które będą ułatwiać organizacjom pozarządowym aplikowanie i wykorzystanie środków z PO KL, w szczególności w zakresie dostosowywania wymogów i warunków aplikowania i wykorzystywania środków do możliwości organizacji pozarządowych.

Podjęcie tego typu działań, z jednej strony umożliwia wykorzystanie dostępnych możliwości realizacyjnych, z drugiej daje szansę małym organizacjom na pozyskanie doświadczeń i wiedzy, które pozwolą im wzmocnić własny potencjał i w przyszłości być może samodzielnie realizować własne projekty. Niezależnie od odbiorcy w działaniach informacyjno-edukacyjnych należy zadbać o czytelność, rzetelność i prosty język przekazywanych informacji, tak, aby były one zrozumiałe dla organizacji pozarządowych działających w innej kulturze organizacyjnej niż administracja publiczna. Warto także wykorzystywać przykład już zrealizowanych działań, tak zwane dobre praktyki, bo one najsilniej oddziaływają na odbiorców.

Działania informacyjno-edukacyjne powinny być skierowane zarówno do odpowiednich typów organizacji, jak i do potencjalnych partnerów czyli przede wszystkim jednostek administracji publicznej oraz organizacji pracodawców. Jeżeli chodzi o formy docierania do zainteresowanych z informacją to wydaje się należy wykorzystać internet, z którego korzysta duża część organizacji oraz kontakty indywidualne, doradztwo. Należy także zadbać o stworzenie przestrzeni dla tworzenia się partnerstw, a więc wspólnych spotkań potencjalnych partnerów, być może również wsparcia procesu wykuwania się partnerstw poprzez udział w tym procesie profesjonalnego moderatora.

Większa uwagę należy także poświęcić wsparciu i aktywizacji potencjalnych projektodawców konkursowych w tych regionach, w których potencjał ilościowy, aktywność organizacji pozarządowych oraz zainteresowanie aplikowaniem do PO KL są mniejsze niż w pozostałych, na przykład województwie świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim czy opolskim. Istotne jest również skierowanie działań informacyjnych do środowisk lokalnych, bo z przeprowadzonego badania wyraźnie widać, niezależnie od regionu, że w dużych miastach organizacje mają łatwiejszy dostęp do informacji i innych form wsparcia. W wymiarze lokalnym (gminnym i powiatowym) praktyczne takich możliwości wsparcia nie ma.

Odpowiedzialność za realizację powyższych zaleceń spoczywa przede wszystkim na administracji samorządowej regionów, bo to ona odpowiada za działania, w ramach których w PO KL o wsparcie mogą ubiegać się organizacje pozarządowe. Aby je zrealizować niezbędna jest jednak współpraca innych podmiotów publicznych zaangażowanych w działania na rzecz osób niepełnosprawnych, przede wszystkim PFRON-u, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, publicznych służb zatrudnienia oraz samorządów lokalnych.

Stan rozpoznania problemów i potrzeb w zakresie integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych przez instytucje systemu wdrażania PO KL i inne wojewódzkie instytucje SIZON /str.98-100/

Uczestnicy wywiadów grupowych zostali poproszeni o opisanie sytuacji osób niepełnosprawnych na tle innych zbiorowości w województwach zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Badani zauważają, że zbiorowość osób niepełnosprawnych jest niejednolita. Szanse osób niepełnosprawnych na rynku pracy są zdaniem badanych zróżnicowane w szczególności ze względu na typ oraz stopień niepełnosprawności. /str.100/

Typy niepełnosprawności wskazywane przez badanych, to przede wszystkim niepełnosprawność ruchowa oraz niepełnosprawność psychiczna lub umysłowa. Wymieniano także osoby niewidzące lub słabowidzące oraz głuche lub głuchonieme. Badani wskazują na bariery architektoniczne jako czynnik marginalizacji osób niepełnosprawnych, co, jakkolwiek jest prawdą, dotyczy tylko części osób niepełnosprawnych: na pewno te osoby mają gorzej w aspekcie dostępności do-…, istnienia barier architektonicznych, urbanistycznych, bo nawet jeżeli podejmuje gdzieś zatrudnienie powiedzmy, to jest problem z dotarciem, przyjazdem. Może to świadczyć o tym, że badani do pewnego stopnia utożsamiają osoby niepełnosprawne z osobami niepełnosprawnymi ruchowo – co niektórzy z nich zauważają: z czym się nam kojarzy niepełnosprawność? Przede wszystkim z wózkowiczem. Ale trzeba pamiętać, że ta zbiorowość jest bardzo różnorodna. W opozycji do niepełnosprawnych ruchowo opisywano osoby niepełnosprawne umysłowo lub psychicznie, natomiast pozostałe typy niepełnosprawności zostały zauważone w mniejszym stopniu; badani nie odnieśli się też do problemu niepełnosprawności sprzężonych. /str.100/

Stopień wykluczenia osób niepełnosprawnych badani opisują używając słowa dostęp. Zarówno w przypadku osób niepełnosprawnych, jak i innych marginalizowanych zbiorowości, niskie wykształcenie utrudnia dostęp do rynku pracy i ogranicza zakres prac dostępnych dla danej osoby. Zamieszkiwanie na obszarach wiejskich stanowi istotną przyczynę wykluczenia ze względu na ograniczony dostęp do rynku pracy i do instytucji. Dostęp ten jest ograniczony ze względu na uboższą ofertę miejsc pracy, jak i ze względu na ograniczoną mobilność mieszkańców wsi, wynikającą z jednej strony z nierozwiniętego systemu transportu publicznego, z drugiej zaś – z ubóstwa i niemożności sfinansowania kosztów dojazdu przez osoby wykluczone lub zagrożone wykluczeniem. Trudności finansowe stanowią nie tylko barierę dojazdu do większej miejscowości, w której znajdują się instytucje świadczące usługi społeczne i jest większe prawdopodobieństwo znalezienia pracy – ubóstwo, podobnie jak wyuczona bezradność, stanowi zarazem czynnik wykluczenia społecznego jak i jego konsekwencję. /str.100/

Ograniczenia, jakich doświadczają osoby niepełnosprawne, szczególnie ubogie lub mieszkające na wsi, wiążą się z mniejszym dostępem zarówno bezpośrednio do rynku pracy, jak i do instytucji systemu edukacji, obsługi rynku pracy (PUP) i pomocy społecznej (PCPR). Osoby niepełnosprawne, które zarejestrowały się w PUP, są klientem PCPR, lub nawet – na poziomie gminy – OPS, stanowią tylko niewielką część osób niepełnosprawnych ogółem. Zdaniem badanych najbardziej wykluczone wśród osób niepełnosprawnych są te, które nie zostały zarejestrowane przez żadną z instytucji SIZON, zamknięte w domu i nieświadome jakichkolwiek uprawnień. W przypadku tych osób może współwystępować wiele przyczyn wykluczenia, w tym zamieszkiwanie na wsi, bariery architektoniczne, ale także psychiczne. Trudno ocenić, czy przyczyny zdrowotne mają w ich przypadku poważniejszy charakter, niemniej jednak jest to najbardziej wykluczona, najsłabiej rozpoznana i najliczniejsza część zbiorowości osób niepełnosprawnych.

Problemem w integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych są także ich postawy: wyuczona bezradność, brak wiary we własne siły, brak motywacji do podjęcia pracy. Problem stanowi także brak umiejętności poruszania się na rynku pracy bądź kompetencji niezbędnych do (…) uczestnictwa w rynku pracy. Stąd też może być gdzieś praca (…) a oni będą tkwili w tej swojej bezradności i nie będą potrafili po to sięgnąć. Obok barier psychicznych i braku kompetencji niezbędnych do wejścia na rynek pracy, badani zauważają, że problem w integracji osób niepełnosprawnych stanowią ich postawy roszczeniowe. Część osób niepełnosprawnych żyje ze świadczeń systemu pomocy społecznej, w którym swobodnie się porusza i nie jest zainteresowana podjęciem pracy. Są to niepełnosprawni najbardziej aktywni, jakkolwiek ich aktywność jest ukierunkowana na realizację uprawnień, a nie na znalezienie pracy: jest mnóstwo osób niepełnosprawnych które funkcjonują również w oparciu o te środki. /str.101/

Stan rozpoznania problemów i potrzeb w zakresie integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych przez instytucje publiczne w powiatach /str.147/

Badani prezentowali generalnie dobrą znajomość zagadnień związanych z problemem integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych (ON) – spójnie wymieniali zagrożenia, bariery utrudniające ON integrację zawodową i społeczną, podobne były też opisywane przez nich doświadczenia własne w zakresie wspierania ON w integracji zawodowej i społecznej. Powszechnie podzielana była także opinia, że ON należy integrować społecznie, organizować im pracę.

Obszarem, gdzie stan rozpoznania tych zagadnień przez badanych był najsłabszy, jest integracja osób umysłowo upośledzonych i chorych psychicznie. W stosunku do tych właśnie osób zdarzały się wypowiedzi wskazujące brak dostatecznego przygotowania organizacji do działań pomocowych dla ON.

Na uwagę zasługuje jednak omawiana szerzej w dalszej części rozdziału rozbieżność pomiędzy stosunkowo dobrym poziomem znajomości zagadnień związanych z problemem integracji ON, a dość niskim poziomem rozpoznania potrzeb konkretnych ON będących grupą docelową działań podejmowanych przez poszczególne instytucje na danym terenie.

Warto też nadmienić, że generalnie najaktywniejsi w tej części wywiadów byli przedstawiciele PUP, którzy czuli się niejako „wywołani do tablicy” (badania były poświęcone integracji zawodowej), w konsekwencji czego ich spojrzenie dominowało w wielu grupach.