WHO Światowa Organizacja Zdrowia (2005) o budowaniu strategii i planowaniu działań na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Zdrowie psychicznie dzieci i młodzież oznacza, że mają one dobre samopoczucie oraz są zdolne do osiągania i utrzymania optymalnego poziomu funkcjonowania psychicznego i społecznego. Dzieci i młodzież mają poczucie swojej tożsamości i wartości w relacjach rodzinnych i rówieśniczych. Są zdolne do osiągania celów i do uczenia się. Są w stanie radzić sobie z wyzwaniami rozwojowymi i korzystać z dóbr kulturowych dla możliwie wszechstronnego rozwoju. Ponadto zachowanie zdrowia psychicznego ma kluczowe znaczenie dla dzieci i młodzieży dla ich aktywności społecznej i ekonomicznej w przyszłości.
Promocja zdrowia psychicznego powinna być adresowana do wszystkich dzieci i młodzieży, niezależnie od tego, czy przejawiają zaburzenia psychiczne, czy też nie. Dla około 20% dzieci i młodzieży, które doświadczają różnego rodzaju zaburzeń i problemów ze zdrowiem psychicznym należy się sprawna pomoc, wsparcie oraz interwencja. Dodatkowym ciężarem dotykającym osoby z zaburzeniami psychicznymi są społeczne uprzedzenia, odrzucenie i wykluczenie. W wielu sytuacjach zaburzenia psychiczne są mało znane i źle rozumiane, a przez to dzieci i młodzież są błędnie spostrzegane jako „robiące problemy” i „nie dość starający się”.
Założenia efektywnego systemu wsparcia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży:
1. Specyficzne zaburzenia zdrowia psychicznego u dzieci i młodzieży pojawiają się najczęściej w typowym dla siebie okresie rozwojowym, a więc programy monitorujące i działania profilaktyczno-terapeutyczne powinny być wdrożone na odpowiednio wczesnym etapie.
2. Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży w dużym stopniu mają swoją ciągłość i trwają w życiu dorosłym, stąd wczesna ich diagnoza i terapia mają na celu zapobieganie i zmniejszeniu ryzyka długoterminowej niepełnosprawności.
3. Efektywny system pomocy dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi zmniejsza poczucie ciężaru związanego z doświadczeniem kryzysu psychicznych u dzieci i członków ich rodzin, oraz przyczynia się do obniżenia kosztów instytucjonalnych i społecznych.
Na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży mają wpływ różnorodne uwarunkowania biologiczne i społeczne, z których czynniki ryzyka przyczyniają się do nasilenia zaburzeń psychicznych, zaś czynniki ochraniające i wzmacniające odwrotnie zapobiegają ich wystąpieniu. Polityka społeczna, programy zdrowotne i specyficzne działania profilaktyczno-terapeutyczne powinny być skonstruowane tak, aby osłabiać czynniki ryzyka oraz wzmacniać czynniki ochraniające.
Budowanie programu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Bez spójnej polityki i strategii działań na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży istnieje niebezpieczeństwo, że system opieki i wsparcia będzie fragmentaryczny, nieefektywny, drogi i trudno dostępny. Potrzeba zaangażowania służb i instytucji z różnych obszarów działania np. edukacji, służby zdrowia i pomocy społecznej, aby zorganizować efektywną ochronę zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Podstawą jest stwierdzenie, że etap rozwojowy na jakim jest dziecko wpływa na jego podatność na określone zaburzenia psychiczne, jak one się przejawiają oraz jaki rodzaj rodzaj pomocy jest właściwy do wdrożenia. Tak więc perspektywa rozwojowa jest podstawą do zrozumienia zaburzeń psychicznych oraz planowaniu właściwej polityki z tym związanej.
Polityka na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży może być częścią szerszego programu ochrony zdrowia psychicznego lub polityki zdrowotnej. To nie są wykluczające się wzajemnie kategorie, a wręcz przeciwnie większa efektywność działań jest osiągana, kiedy zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży jest uwzględnione we wszystkich obszarach resortowych polityki społecznej.
Krok 1: Zbieranie informacji i danych potrzebnych do opracowania programu
Opracowanie programu wymaga wiedzy o rozpowszechnieniu zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, z uwzględnieniem etapów rozwojowych. Równie ważne jest zidentyfikowanie istniejących zasobów instytucjonalnych, finansowych i kadrowych w tym obszarze oraz poznanie poglądów i postaw osób pracujących w obszarze profilaktyki i terapii zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży.
Krok 2: Pomiar wskaźników efektywności wdrażanych działań
Projekty pilotażowe mogą dostarczyć informacji o działaniach zakończonych sukcesem oraz wskazać przyczyny ewentualnych niepowodzeń. Przy ewaluacji projektów pilotażowych ogromne znaczenie ma rozróżnienie pomiędzy skutecznością w warunkach kontrolowanych (efficacy – zdolność do osiągania zakładanych celów w bardzo dobrze kontrolowanych warunkach ) od skuteczności w warunkach otwartych (effectiveness – zdolnością do osiągania zamierzonych rezultatów w kontekście długotrwałego działania w warunkach aktualnie funkcjonujących instytucji). Rezultaty osiągane w warunkach kontrolowanych, tak zwanych „laboratoryjnych”, nie zawsze są możliwe do uzyskania w warunkach instytucjonalnych w tak zwanym „realnym życiu”. Niezależnie od tego jest wiele badań nad efektywnością działań i ich metodologią , które są wskazaniem do szerszego zastosowania. Stąd przy decyzji o wyborze właściwego modelu ważna jest wymiana doświadczeń w zespołach profesjonalistów z różnych profesji, organizacji, instytucji, resortów działających w innych miejscowościach, powiatach i regionach.
Krok 3: Prowadzenie konsultacji i negocjacji
Budowanie konsensusu jest bardzo ważne na każdym etapie budowania programu. Dla osób odpowiedzialnych za opracowanie programu zgromadzone na początku informacje i dane są okazją do rozpoczęcia budowania konsensusu różnych grup profesjonalistów i środowisk. Można wskazać trzy zasadnicze powody ważności organizowania możliwie szerokich konsultacji:
a/ potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży realizują się w zróżnicowanym środowisku społecznym /rodzinno-instytucjonalnym/;
b/ prowadzenie szerokich konsultacji zwiększa szansę na włączenie proces budowania programu wszystkie kluczowe osoby;
c/ zaangażowanie w opracowanie programu powiększa wiedzę i świadomość uczestników na temat znaczenia ich działań profesjonalnych i sektorowych na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Krok 4: Wymiana doświadczeń w różnych krajach
Wymiana doświadczeń na poziomie międzynarodowym ma szczególne znaczenie dla krajów o podobnym poziomie rozwoju ekonomicznego, organizacji służby zdrowia i innych resortów. Organizacje o zasięgu narodowym i ponadnarodowym mogą być pomocne w koordynacji i promowaniu sieci kontaktów. WHO może ułatwiać wymianę doświadczeń na poziomie międzynarodowym.
Krok 5: Tworzenie i określanie wizji, wartości, podstawowych zasad i celów operacyjnych programu
Osoby kształtujący politykę społeczną i zdrowotną określają założenia programu wykorzystując rezultaty osiągnięte na pierwszych czterech etapach. Cele ogólne i wizja rozwoju są zwykle dalekosiężne, chociaż uwzględniające rzeczywiste potrzeby w zakresie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w danym kraju lub regionie. Do tego określa się fundamentalne zasady i wartości, na których opiera się wyznaczanie celów i działań operacyjnych. W wielu krajach rozpowszechniony jest pogląd, że promocja zdrowia psychicznego oraz , profilaktyka i terapia zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży są ze sobą nierozłącznie powiązane, chociaż różnie są rozkładane akcenty.
Krok 6: Wyznaczenie obszarów działania
W celu maksymalizacji efektywności wdrażanego programu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży należy uwzględnić i skoordynować działania w następujących obszarach:
- finansowanie
- organizacja służb i zarządzanie instytucjonalne
- promocja, profilaktyka, terapia i rehabilitacja
- współpraca miedzy resortowa
- reprezentatywność
- rozwiązania legislacyjne i ochrona praw
- zasoby ludzkie i szkolenie
- wskaźniki poprawy jakości
- systemy informatyczne
- badania i ewaluacja programu
Krok 7: Określenie roli i zakresu odpowiedzialności osób, organizacji oraz instytucji uczestniczących w programie;
Bardzo ważne jest, aby wszyscy uczestnicy opracowywania i wdrożenia programu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży mieli pełne i jasne zrozumienie swojej roli i odpowiedzialności w tym przedsięwzięciu.
Kontekst zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
W tym opracowaniu zakłada się podział na trzy główne okresy rozwojowe: okres płodowy od poczęcia do urodzenia, okres dzieciństwa od urodzenia do ukończenia 9 lat, oraz okres dorastania od 10 lat do 19 roku życia. Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży jest rozumiane, jako poczucie dobrostanu, oraz zdolności do osiągania i utrzymywania optymalnego poziomu sprawności psychicznych i posiadania kompetencji społecznych. Na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży składa się:
- poczucie tożsamości,
- poczucie wartości,
- uczestnictwo w relacjach rodzinnych i innymi dorosłymi,
- uczestnictwo w relacjach rówieśniczych,
- zdolność do uczenia się i osiągania praktycznych celów życiowych,
- zdolność do podejmowania wyzwań rozwojowych i korzystania z zasobów kulturowych dla maksymalizacji rozwoju (Dawes i inni 1997)
Zachowanie i utrzymanie zdrowia psychicznego w dzieciństwie jest nieodzowne dla osiągnięcia w wieku dorosłym optymalnego rozwoju psychospołecznego, przejawiającego się satysfakcjonującym funkcjonowaniem w relacjach społecznych, efektywnym uczeniem się i zdobywaniem wykształcenia, troską o zdrowie oraz aktywnością zawodową i samodzielnością życiową w dorosłości.
To podejście akcentuje potrzebę promocji zdrowia psychicznego adresowanej do wszystkich dzieci i całej młodzieży, niezależnie od tego czy doświadczają zaburzeń psychicznych. Z jednej strony, można to osiągnąć poprzez zmniejszanie wpływu czynników ryzyka, a z drugiej strony przez wzmacnianie pozytywnego wpływu czynników ochraniających.
Zaburzenie psychiczne, w tym chorobę psychiczną, diagnozuje się wtedy, gdy stwierdza się zespół objawów i symptomów na poziomie przeżywania psychicznego i funkcjonowania społecznego zgodnie z kryteriami ustalonymi przez środowisko naukowe w międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD-10, lub klasyfikacji DSM-IV Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
W badaniach przeprowadzonych w różnych środowiskach kulturowych i narodowych stwierdzono rozpowszechnienie wszystkich zaburzeń psychicznych u około 20% dzieci i młodzieży. (Bird, 1996; Verhulst, 1995) Wskaźnik występowania zaburzeń psychicznych pośród dzieci korzystających z podstawowej opieki zdrowotnej rozkłada się od 12% do 29% w różnych krajach (Giel et al., 1981). Jednakże tylko 10-22% tych przypadków zostaje zauważonych i rozpoznanych, co wskazuje na to, że większość dzieci nie ma zapewnionej właściwej opieki. Należy mieć na uwadze to, że oprócz przypadków spełniających kryteria zaburzeń psychicznych są, także dzieci i młodzież z problemami „na progu zaburzeń psychicznych”, które także potrzebują pomocy i interwencji.
Część dzieci i młodzieży znajduje się w trudnej sytuacji; doświadczają maltretowania, wykorzystania emocjonalnego lub nadużyć seksualnych, są świadkami przemocy, cierpią z powodu niepełnosprawności intelektualnej, niewolnictwa, bezdomności, migracji z terenów rolniczych do miast, życia w ubóstwie, zmuszania do prostytucji, uzależnienia od alkoholu i narkotyków, zakażenia AIDS. Trudne warunki życiowe i zaburzenia psychiczne są ze sobą powiązane na różny sposób.
Stresowe warunki życiowe mogą być czynnikiem ryzyka problemów ze zdrowiem psychicznym , na przykład w zespole stresu pourazowego po doświadczeniu nadużycia seksualnego. Z drugiej strony zaburzenia psychiczne mogą być czynnikiem ryzyka dla powstawania problemów życiowych, na przykład gdy dochodzi do nadużywania alkoholu i środków odurzających w próbach radzenia sobie z depresją. Niezależnie od powiązania między problemami zdrowia psychicznego, a trudnymi okolicznościami życiowymi konieczne są odpowiednie strategie pomocowe i interwencyjna w odpowiedzi na potrzeby dzieci i młodzieży.
Są korzyści z umiejscowienia ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w ramach systemu ochrony zdrowia. W wielu krajach opieka psychiatryczna dzieci i młodzieży jest częścią systemu ochrony zdrowia psychicznego albo ogólnej opieki zdrowotnej dla dzieci. Ogromna część nakładów finansowych na ochronę zdrowia psychicznego jest przeznaczona na świadczenia dla dorosłych, co sprawia, że rozwój odpowiednich świadczeń dla dzieci i młodzieży jest ograniczony. Ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży wymaga potraktowania jej, jako specyficznej formy opieki zdrowotnej ze specyficznymi procedurami i standardami oraz stabilnym finansowaniem w ramach przyjętej strategii polityki społecznej. Jednakże, w niektórych krajach, podejście integracyjne może być bardziej korzystne. To należy brać pod uwagę przy ustaleniu strategii.
Napiętnowanie i wykluczenie
Podczas gdy ogół osób z zaburzeniami psychicznymi doświadcza stygmatyzacji, to szczególnie dzieciom i młodzieży trudno jest obronić się samemu. Tym bardziej, że dzieci zwykle myślą w kategoriach „dychotomicznych” typu „dobry-zły”, „zdrowy-chory”. Trudniej im złagodzić skutki negatywnych ocen przez wysłuchanie pozytywnych opinii o sobie, łatwiej przyjmują do siebie te negatywne i niewłaściwe etykietki.
Błędne i niewłaściwe rozumienie zaburzeń psychicznych powoduje, że dzieci i młodzież są pozbawione wsparcia, którego potrzebują. Z badań wiadomo, że znaczna część nieletnich będących w konflikcie z prawem ma zaburzenia psychiczne. Na przykład w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że około 70% chłopców i 81% dziewczynek w grupie nieprzystosowanej młodzieży przejawia zaburzenia psychiczne (uzależnienie od alkoholu i narkotyków, podwyższony niepokój i depresyjność, zaburzenia kontroli emocji, dolegliwości psychosomatyczne, myśli samobójcze) , którym można zapobiegać i leczyć (Cauffman, 2004). Dzieci i młodzież z zaburzeniami psychicznymi, które otrzymują właściwą pomoc mogą żyć normalnym życiem w integracji ze społeczeństwem.
Założenia polityki ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Polityka społeczna w zakresie zdrowia psychicznego powinna promować zdrowie psychiczne wszystkich dzieci i młodzieży oraz zapewnić świadczenia terapeutyczne i opiekuńcze dla tych z zaburzeniami psychicznymi.
Problemy zdrowia psychicznego i zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży powinny być spostrzegane w szerszym kontekście społecznym.
Dzieci i młodzież z zaburzeniami psychicznymi są w sposób szczególny narażone na napiętnowanie i wykluczenie społeczne.
Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży są zróżnicowane w zależności od etapu rozwojowego.
Pośród wszystkich czynników mających wpływ na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży są takie, które stwarzają ryzyko pojawienia się, powiększania się lub utrzymywania się zaburzeń psychicznych, oraz takie, które im zapobiegają lub pomniejszają je.
Promocja i ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinny być ukierunkowane na czynniki ryzyka i ochraniające.
System ochrony zdrowia psychicznego powinien uwzględniać potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży w zależności od wieku oraz brać pod uwagę różnice społeczne i kulturowe.
Podstawowe zasady tworzenia i realizacji polityki ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Polityka ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży rozpoczyna się od zbierania informacji i danych do dalszego opracowania.
Potrzebne są przykłady dobrych praktyk i badania ewaluacyjne do określenia efektywnych strategii działania.
Dialog wszystkich środowisk i staranie o konsensus mają kluczowe znaczenie na każdym etapie opracowania i wdrożenia polityki /programu/.
Polityka /program/ ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinna obejmować wizję /cel ogólny/, wartości, podstawowe zasady i zadania operacyjne /cele szczegółowe/.
Realizacja zakładanych celów dotyczących zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinna obejmować różne obszary resortowe i formy działania.
Polityka społeczna w zakresie zdrowia psychicznego powinna promować zdrowie psychiczne wszystkich dzieci i młodzieży oraz zapewnić świadczenia terapeutyczne i opiekuńcze dla tych z zaburzeniami psychicznymi.
Problemy zdrowia psychicznego i zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży powinny być spostrzegane w szerszym kontekście społecznym.
Dzieci i młodzież z zaburzeniami psychicznymi są w sposób szczególny narażone na napiętnowanie i wykluczenie społeczne.
Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży są zróżnicowane w zależności od etapu rozwojowego.
Pośród wszystkich czynników mających wpływ na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży są takie, które stwarzają ryzyko pojawienia się, powiększania się lub utrzymywania się zaburzeń psychicznych, oraz takie, które im zapobiegają lub pomniejszają je.
Promocja i ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinny być ukierunkowane na czynniki ryzyka i ochraniające.
System ochrony zdrowia psychicznego powinien uwzględniać potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży w zależności od wieku oraz brać pod uwagę różnice społeczne i kulturowe.
Podstawowe zasady tworzenia i realizacji polityki ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Polityka ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży rozpoczyna się od zbierania informacji i danych do dalszego opracowania.
Potrzebne są przykłady dobrych praktyk i badania ewaluacyjne do określenia efektywnych strategii działania.
Dialog wszystkich środowisk i staranie o konsensus mają kluczowe znaczenie na każdym etapie opracowania i wdrożenia polityki /programu/.
Polityka /program/ ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinna obejmować wizję /cel ogólny/, wartości, podstawowe zasady i zadania operacyjne /cele szczegółowe/.
Realizacja zakładanych celów dotyczących zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinna obejmować różne obszary resortowe i formy działania.
Wartości i podstawowe zasady
- Wartości:ochrona i wsparcie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym /należy rozwijać instytucjonalną ochronę zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży/
- Traktowanie zdrowia psychicznego w łączności ze zdrowiem somatycznym /należy integrować ochronę zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży z ogólną służbą zdrowia
- Zapewnienie dostępności /należy zapewnić dostępność świadczeń dla wszystkich niezależnie od statusu ekonomicznego i miejsca zamieszkania/
- Odpowiedzialność za zapobieganie przemocy i nadużyciom psychologicznym, emocjonalnym i społecznym /system ochrony zdrowia powinien być ukierunkowany na redukowanie czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących/
- Promowanie zdrowia /należy promować warunki zdrowego rozwoju dzieci i młodzieży/
- Uszanowanie autonomii dzieci i młodzieży /dzieci i młodzież powinny współuczestniczyć w podejmowaniu decyzji odnośnie planowania, i wdrażania programów do nich adresowanych/
Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży z perspektywy etapu rozwojowego
Planowanie i organizacja systemu działań pomocowych dla dzieci i młodzieży opiera się na założeniu, że specyficzne zaburzenia psychiczne ujawniają się na pewnych etapach rozwojowych, a więc w zależności od wieku. Dlatego występowanie zaburzeń psychicznych powinno być monitorowane z uwzględnieniem wieku dzieci i młodzieży. W tabeli obok pokazano przykłady wybranych zaburzeń psychicznych: zaburzenie przywiązania, całościowe zaburzenia rozwoju, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocji, uzależnienie od środków odurzających, zaburzenia psychotyczne typowe dla dorosłych.
W każdym przypadku zaburzeń psychicznych można wdrożyć odpowiedni sposób terapii. W pierwszych latach życia mogą powstać zaburzenia przywiązania, które przejawiają się osłabioną więzią z rodzicami, brakiem poczucia bezpieczeństwa, niepokojem, chwiejną emocjonalnością, osłabioną wrażliwością na innych w relacjach społecznych. To może być spowodowane przez przemoc wobec dziecka lub zaniedbanie jego potrzeb przez opiekunów. Na przykład sam rodzic może przeżywać kryzys psychiczny i potrzebować pomocy, a przez to nie jest w stanie zapewnić dostatecznej opieki i wsparcia emocjonalnego dziecku. Szczególną trudność sprawia diagnoza zaburzeń rozwojowych typu autyzm u dziecka. Specjalista może rozpoznać zaburzenie do trzeciego roku życia. Wczesna i właściwa diagnoza umożliwia rodzicom oraz nauczycielom poszukanie pomocy i wdrożenie odpowiedniego programu wspomagania rozwoju.
W okresie rozwojowym 4-6 lat najczęściej ujawniają się problemy z nadpobudliwością psychoruchową i zaburzenia zachowania, które przejawiają się na różne sposoby w zależności od uwarunkowań kulturowych. W Amerykańskich badaniach z 1997 roku oszacowano rozpowszechnienie tych zaburzeń u 10% chłopców i 5% dziewcząt.
Specyficzne zaburzenia rozwojowe i zaburzenia hiperkinetyczne stanowią czynniki ryzyka powstania zaburzeń zachowania, co następnie wpływa negatywnie na funkcjonowanie społeczne w późnej młodości i dorosłości (porzucenie szkoły, zachowania aspołeczne, bezrobocie, ubóstwo). To osłabia pełnienie ról rodzicielskich, które prowadzi do powtarzania się problemów w kolejnym pokoleniu.
Dzieci i młodzież rzadko zgłaszają się same po pomoc z powodu problemów zdrowotnych, czy emocjonalnych. Rodzice, wychowawcy i opiekunowie zwykle zwracają uwagę na problemy ze zdrowiem somatycznym, a nie na zaburzenia emocjonalne. To opóźnienie w dostrzeżeniu problemu może prowadzić do pogłębienia się i utrwalenie się tych zaburzeń na kolejnych etapach rozwojowych w postaci na przykład nadużywania substancji odurzających, zaburzeń odżywiania, samookaleczeń, prób samobójczych .
W każdym przypadku zaburzeń psychicznych można wdrożyć odpowiedni sposób terapii. W pierwszych latach życia mogą powstać zaburzenia przywiązania, które przejawiają się osłabioną więzią z rodzicami, brakiem poczucia bezpieczeństwa, niepokojem, chwiejną emocjonalnością, osłabioną wrażliwością na innych w relacjach społecznych. To może być spowodowane przez przemoc wobec dziecka lub zaniedbanie jego potrzeb przez opiekunów. Na przykład sam rodzic może przeżywać kryzys psychiczny i potrzebować pomocy, a przez to nie jest w stanie zapewnić dostatecznej opieki i wsparcia emocjonalnego dziecku. Szczególną trudność sprawia diagnoza zaburzeń rozwojowych typu autyzm u dziecka. Specjalista może rozpoznać zaburzenie do trzeciego roku życia. Wczesna i właściwa diagnoza umożliwia rodzicom oraz nauczycielom poszukanie pomocy i wdrożenie odpowiedniego programu wspomagania rozwoju.
W okresie rozwojowym 4-6 lat najczęściej ujawniają się problemy z nadpobudliwością psychoruchową i zaburzenia zachowania, które przejawiają się na różne sposoby w zależności od uwarunkowań kulturowych. W Amerykańskich badaniach z 1997 roku oszacowano rozpowszechnienie tych zaburzeń u 10% chłopców i 5% dziewcząt.
Specyficzne zaburzenia rozwojowe i zaburzenia hiperkinetyczne stanowią czynniki ryzyka powstania zaburzeń zachowania, co następnie wpływa negatywnie na funkcjonowanie społeczne w późnej młodości i dorosłości (porzucenie szkoły, zachowania aspołeczne, bezrobocie, ubóstwo). To osłabia pełnienie ról rodzicielskich, które prowadzi do powtarzania się problemów w kolejnym pokoleniu.
Dzieci i młodzież rzadko zgłaszają się same po pomoc z powodu problemów zdrowotnych, czy emocjonalnych. Rodzice, wychowawcy i opiekunowie zwykle zwracają uwagę na problemy ze zdrowiem somatycznym, a nie na zaburzenia emocjonalne. To opóźnienie w dostrzeżeniu problemu może prowadzić do pogłębienia się i utrwalenie się tych zaburzeń na kolejnych etapach rozwojowych w postaci na przykład nadużywania substancji odurzających, zaburzeń odżywiania, samookaleczeń, prób samobójczych .
Rekomendowana przez WHO optymalna struktura świadczeń
Wymiar kosztów i częstości korzystania ze świadczeń są odwrotnie proporcjonalne.
- świadczenia długoterminowe i wysoko specjalistyczne
- opieka psychiatryczna w szpitalach ogólnych oraz środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego
- ochrona zdrowia psychicznego na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej
- nie-formalne wsparcie środowiskowe
- samo-pomoc
Poziomy świadczeń w ochronie zdrowia pscyhicznego
+ opieka w środowisku wychowawczym - nieformalna /rodzina, szkoła, dom dziecka, organizacje pozarządowe, placówki szkolno-wychowawcze - zajmują się tym pracownicy spoza służby zdrowia, wolontariusze/ - promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym
+ podstawowa opieka zdrowotna /poradnia, szpital ogólny, ośrodki wsparcia rodziny - zajmują się tym lekarze, pielęgniarki, edukatorzy zdrowia/ - edukacja, poradnictwo
środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego /
+ środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego /zespoły środowiskowe, poradnie dla dzieci, ośrodki ochrony dzieci, edukacyjne placówki wsparcia. - zajmują się tym specjaliści od zdrowia psychicznego, psychiatrzy, psycholodzy, pielęgniarki, pracownicy socjalni, zespoły interdyscyplinarne/
+ ogólne oddziały pediatryczne /kliniki i szpitale regionalne, - zajmują się tym interdyscyplinarne zespoły pracowników od zdrowia psychicznego/
+ świadczenia specjalistyczne i opieka długoterminowa /oddziały chorób przewlekłych, oddziały dziecięco-rodzinne, oddziały terapii zaburzeń odżywiania, placówki wsparcia dla dzieci doświadczających przemocy - zajmują się tym specjaliści od zdrowia psychicznego/
+ podstawowa opieka zdrowotna /poradnia, szpital ogólny, ośrodki wsparcia rodziny - zajmują się tym lekarze, pielęgniarki, edukatorzy zdrowia/ - edukacja, poradnictwo
środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego /
+ środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego /zespoły środowiskowe, poradnie dla dzieci, ośrodki ochrony dzieci, edukacyjne placówki wsparcia. - zajmują się tym specjaliści od zdrowia psychicznego, psychiatrzy, psycholodzy, pielęgniarki, pracownicy socjalni, zespoły interdyscyplinarne/
+ ogólne oddziały pediatryczne /kliniki i szpitale regionalne, - zajmują się tym interdyscyplinarne zespoły pracowników od zdrowia psychicznego/
+ świadczenia specjalistyczne i opieka długoterminowa /oddziały chorób przewlekłych, oddziały dziecięco-rodzinne, oddziały terapii zaburzeń odżywiania, placówki wsparcia dla dzieci doświadczających przemocy - zajmują się tym specjaliści od zdrowia psychicznego/
Przykładowy plan działania dotyczący promocji zdrowia psychicznego
Szkolenia edukatorów zdrowia psychicznego - tabela przedstawia harmonogram działań począwszy od nawiązania kontaktu z zainteresowanymi, poprzez przygotowanie organizacyjne i merytoryczne szkolenia, do przeprowadzenia zajęć warsztatowych i monitorowania ich.
