Ustawa o działalności leczniczej: Art. 2. 1. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 2) osoba wykonująca zawód medyczny – osobę uprawnioną na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny; 5) podmiot wykonujący działalność leczniczą – podmiot leczniczy, o którym mowa w art. 4, oraz lekarza, pielęgniarkę lub fizjoterapeutę wykonujących zawód w ramach działalności leczniczej jako praktykę zawodową, o której mowa w art. 5; Art. 5. 1. Lekarze, pielęgniarki i fizjoterapeuci mogą wykonywać swój zawód w ramach działalności leczniczej na zasadach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych,
Definicja zawodu medycznego Prawo.pl Aktualności Data dodania: 07.09.2007 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej u.z.o.z. (tekst jednolity Dz. U. z 2007r. Nr 14, poz. 89) określa w art. 18d ust. 1 pkt 1, że osobą wykonującą zawód medyczny jest osoba, która na podstawie odrębnych przepisów uprawniona jest do udzielania świadczeń zdrowotnych, oraz osoba legitymująca się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.
Jak z powyższego wynika – zawód medyczny to zawód, którego wykonywanie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Świadczeniami zdrowotnymi są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Ta definicja świadczenia zdrowotnego zawarta została w art. 3 u.z.o.z. Według przywołanego przepisu świadczeniami zdrowotnymi są działania związane z:
badaniem i poradą lekarską, leczeniem, badaniem i terapią psychologiczną, rehabilitacją leczniczą, opieką nad kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem, opieką nad zdrowym dzieckiem, badaniem diagnostycznym, w tym z analityką medyczną, pielęgnacją chorych, pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi, opieką paliatywno-hospicyjną, orzekaniem i opiniowaniem o stanie zdrowia, zapobieganiem powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne oraz szczepienia ochronne, czynnościami technicznymi z zakresu protetyki i ortodoncji, czynnościami z zakresu zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.
Powyższe wyliczenie świadczeń zdrowotnych nie jest wyczerpujące, co oznacza, że również inne działania podejmowane w celu zachowania, ratowania, przywracania i poprawie zdrowia również będą zaliczane do świadczeń medycznych. W świetle przywołanych przepisów stwierdzić należy, że osoby wykonujące powyższe świadczenia medyczne wykonują zawód medyczny.
Dodać należy, że definicja świadczenia zdrowotnego zawarta w art. 5 pkt 40 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych –u.ś.o.z. (Dz. U. Nr 210, poz. 2135).
Zakwalifikowanie danego zawodu do kategorii zawodu medycznego może mieć istotne znaczenie. Wskazać można dla przykładu, że np.:
pracownik zakładu opieki zdrowotnej posiadający wykształcenie wyższe i wykonujący zawód medyczny może zostać zobowiązany do pełnienia dyżuru medycznego (art. 18d ust. 1 pkt 4 u.z.o.z.), osoby wykonujące zawód medyczny mogą udzielać świadczeń na podstawie umów z Narodowym Funduszem Zdrowia (art. 5 pkt 41 u.ś.o.z.).
Zawody medyczne uregulowane w odrębnych ustawach
Niektóre zawody medyczne uregulowane zostały w odrębnych aktach prawnych, określających zasady wykonywania poszczególnych zawodów. Należy tu spora grupa zawodów medycznych. I tak, w odrębnych ustawach uregulowane zostały zagadnienia związane z wykonywaniem następujących zawodów medycznych:
lekarza (ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i dentysty – tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 z późn. zm.). dentysty (u.z.l.d) pielęgniarki (ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej – tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.) położnej (u.z.p.p.) ratownika medycznego (rozdział 2 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym – Dz. U. Nr 191, poz. 1410) farmaceuty (ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich – tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 9, poz. 108 z późn. zm.) felczera (ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera – Dz. U. Nr 36, poz. 336 z póź. zm.) diagnosty laboratoryjnego (ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej – tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529).
Przepisy powyższych ustaw określają m. in.: wykonywanie danego zawodu (zakres przedmiotowy, przedmiot zawodu), zasady związane z uzyskiwaniem kwalifikacji do wykonywania zawodu, zasady związane z prawem wykonywania zawodu, zasady i formy wykonywania zawodu, szkolenie podyplomowe (i specjalizacyjne). Niektóre wymienione powyżej zawody posiadają swój samorząd. Osoby wykonujące wskazane zawody tworzą samorząd, do którego przynależność jest obowiązkowa; wiąże się z możnością wykonywania zawodu. Zadaniem samorządu jest – najogólniej mówiąc – dbanie o należyte wykonywanie zawodu oraz reprezentowanie i dbanie o interesy grupy zawodowej. Szczegółowe zadania samorządów określają przepisy:
art. 4 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz. 158 z późn. zm.) art. 4 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 41, poz. 178 z późn. zm.) art. 34 – art. 55 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529), art. 7 ustawy o izbach aptekarskich.
Regulacje związane z wykonywaniem niektórych wymienionych powyżej zawodów zawarte są także w innych przepisach. I tak np. przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2007r. Nr 14, poz. 89) regulują kwestie czasu pracy pracowników zatrudnionych w zakładzie opieki zdrowotnej. Inne zawody medyczne
Poza wymienionymi powyżej zawodami istniej jeszcze spora grupa innych zawodów medycznych.
Niektóre z zawodów wymienione zostały:
w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142 z późn. zm.) – załącznik nr 25 tego rozporządzenia wymienia następujące zawody medyczne: technik elektroradiolog, dietetyk, ortoptystka, ratownik medyczny, technik dentystyczny, technik farmaceutyczny, technik fizjoterapii i terapeuta zajęciowy. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860).
Zasady wykonywania powyżej wymienionych zawodów nie są uregulowane w odrębnych przepisach. Jedynie – jak wskazano – zostały po prostu wymienione w przywołanych powyżej rozporządzeniach. Wymienia się je wśród zawodów medycznych (związanych ze służbą zdrowia). Pewne regulacje – w zakresie czasu pracy pracowników zatrudnionych w zoz – zawiera ustawa o z.o.z. (art. 32g i nn.).
Nie zostały natomiast uregulowane zasady zdobywania kwalifikacji, prawa wykonywania zawodu, kształcenia podyplomowego, zasad wykonywania zawodu, staży podyplomowych. Nie istnieją podstawy prawne pozwalające na (odpowiednie) stosowanie do tych zawodów regulacji zawartych w ustawie o zawodzie lekarza, ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej, czy innych.
Dnia 23 stycznia 2007 r. Rada Ministrów przyjęła przedstawiony przez Ministra Zdrowia projekt ustawy o niektórych zawodach medycznych (tekst projektu dostępny jest na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia pod adresem: www.mz.gov.pl). Projektowana ustawa ma na celu określenie zasad wykonywania pozostałych zawodów medycznych, które do tej pory nie zostały objęte przepisami polskiego prawa. Zakresem regulacji będzie objętych 20 następujących zawodów medycznych:
Nowa ustawa ureguluje zasady wykonywania zawodów medycznych, formy doskonalenia zawodowego w tych zawodach oraz zasady odpowiedzialności zawodowej. Projektowana ustawa zalicza zawody medyczne do zawodów regulowanych, których podjęcie wymaga wpisu do rejestru osób uprawnionych do wykonywania zawodów w ochronie zdrowia prowadzonego przez Ministra Zdrowia. Załącznik do ustawy szczegółowo określa zadania zawodowe, do których uprawnione są osoby wykonujące poszczególne zawody medyczne oraz wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania poszczególnych zawodów medycznych. Proponowany termin wejścia w życie ustawy to 1 stycznia 2008 r.
Osoby wykonujące zawód medyczny w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej https://www.monitorowanieprawa.pl/baza/wiedza/prawo-gospodarcze/94-osoby-wykonujace-zawod-medyczny.html W niniejszym artykule zostanie wyjaśnione kogo należy zaliczyć do osób wykonujących zawód medyczny w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (dalej: „ustawa o działalności leczniczej”). Wspomniane zostaną także środki zapobiegawcze podejmowane, w stosunku do osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym, przeciwko chorobom i zakażeniom. Osoby wykonujące zawód medyczny w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z ustawą o działalności leczniczej, osobę wykonującą zawód medyczny definiuje się jako „osobę uprawnioną na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.” (art. 2 ust. 1 pkt 2). Zatem z powyższego wynika wyraźny podział na dwie kategorie osób wykonujących zawód medyczny:
1. osoby uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych,
2. osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.
Pierwszą kategorię podmiotów przedstawionych powyżej stanowią „osoby uprawnione” (tak Karkowska, Dorota. 1.3.2. Zakres podmiotowy pojęcia „zawód medyczny”. W: Zawody medyczne. LEX, 2012.). Osobami uprawnionymi do udzielania świadczeń zdrowotnych na podstawie odrębnych ustaw są, jak już wskazano w artykule: „Formy zatrudnienia personelu w podmiocie leczniczym”, m.in. lekarze i lekarze dentyści, diagności laboratoryjni, pielęgniarki i położne, ratownicy medyczni, felczerzy i technicy dentystyczni. Jak wynika z powyższego w samej ustawie o działalności leczniczej, przy określaniu osoby wykonującej zawód medyczny, nie sprecyzowano, jakie wykształcenie świadczyć miałoby o wspomnianych uprawnieniach. Ustawa rozróżnia jedynie sytuację prawną pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie oraz pracowników wykonujących zawód medyczny i nieposiadających wyższego wykształcenia w zakresie np. możliwości zobowiązania do świadczenia dyżurów medycznych czy do zawarcia klauzuli opt-out jedynie pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie, zatrudnionych w podmiocie leczniczym (por. artykuł: „Czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym”). Z kolei kwestie kwalifikacji osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym ustawodawca uregulował wyłącznie dla pracowników publicznego sektora opieki zdrowotnej, w rozporządzeniu wykonawczym Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, wydanego na podstawie art. 50 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 i Nr 149, poz. 887.). „W świetle przepisów rozporządzenia osobą posiadającą wykształcenie medyczne jest osoba, która uzyskała: 1) wyższe wykształcenie medyczne, czyli posiada tytuł zawodowy nadawany absolwentom uczelni medycznych i podstawowych jednostek organizacyjnych innych uczelni, działających w dziedzinie nauk medycznych; 2) średnie wykształcenie medyczne, czyli uzyskała tytuł inny niż tytuł zawodowy, nadawany absolwentom publicznych szkół medycznych i niepublicznych szkół medycznych o uprawnieniach szkół publicznych.” (Karkowska, Dorota. 1.3.2. Zakres podmiotowy pojęcia „zawód medyczny”. W: Zawody medyczne. LEX, 2012.). Załącznik do powyższego rozporządzenia zawiera wymagania dotyczące kwalifikacji, jakie spełnić musi osoba zamierzająca objąć konkretne stanowisko pracy w podmiotach leczniczychniebędących przedsiębiorcami. Wymagania takie zostały określone nie tylko dla osób zajmujących się tzw. działalnością podstawową jak lekarze czy pielęgniarki, ale również dla osób zatrudnionych w obszarach administracji, obsługi technicznej, ekonomicznej czy gospodarczej. Dla przykładu, aby zostać „Specjalistą pielęgniarką” należy wcześniej uzyskać:
tytuł magistra na kierunku pielęgniarstwo i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania, lub w innej dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia;
tytuł zawodowy magistra w zawodzie, w którym może być uzyskiwany tytuł specjalisty w dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia i licencjat pielęgniarstwa lub średnie wykształcenie medyczne w zawodzie pielęgniarka i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania, lub w innej dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia;
licencjat pielęgniarstwa i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania;
średnie wykształcenie medyczne w zawodzie pielęgniarka i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania.
Wymogi dotyczące wykształcenia ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) i jego zastępcy zostały natomiast określone jako „tytuł zawodowy lekarza lub lekarza dentysty i tytuł specjalisty lub specjalisty II stopnia w dziedzinie medycyny zgodnej z profilem oddziału lub w dziedzinie pokrewnej”. Powyższe przykłady oraz pozostała, kompleksowa regulacja w tej materii znajduje się w załączniu do ww. rozporządzenia. Do drugiej kategorii, tj. do osób legitymujących się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny należą m.in. asystentki dentystyczne, dietetycy, fizjoterapeuci, higieniści dentystyczni, logopedzi, masażyści, opiekunowie medyczni, ortoptyści, protetycy słuchu, psychoterapeuci, technicy elektroradiolodzy, technicy ortopedzi i terapeuci zajęciowi (S. Molęda. Działalność lecznicza lekarzy, Biblioteka pulsu medycyny, Medicine Today Poland Sp. z o.o., Warszawa 2012). Ponadto, należy zauważyć, że w ustawie o działalności leczniczej brakuje szczególnej regulacji dotyczącej stanu zdrowia osób pracujących w zakładzie leczniczym. Należy więc sięgnąć do regulacji ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która reguluje m.in. zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w tym zasady i tryb rozpoznawania i monitorowania sytuacji epidemiologicznej oraz podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia, przecięcia dróg szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych oraz uodpornienia osób podatnych na zakażenie. W podmiotach leczniczych ryzyko zakażenia nie odnosi się wyłącznie do tzw. białego personelu (pracowników medycznych) czyli do pielęgniarek i lekarzy, ale także do personelu niemedycznego, mającego bezpośredni kontakt z chorymi jak np. recepcjoniści czy sekretarki medyczne. Zgodnie bowiem z 6 ust. 5 przywołanego powyżej rozporządzenia, obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Koszty przeprowadzenia badań epidemiologiczno-sanitarnych u osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym są finansowane przez ten podmiot, niezależnie od tego czy jest w danym stosunku pracodawcą (zawiera z zatrudnionymi umowy o pracę) czy też zlecającym wykonanie prac (w przypadku stosunków na podstawie umowy cywilnoprawnej) (więcej o rozróżnieniu umowy o pracę od umów cywilnoprawnych w artykule: „Umowa o pracę a umowa cywilnoprawna”). Poza badaniami, w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych wśród osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych przeprowadza się zalecane szczepienia ochronne wymagane przy wykonywaniu czynności zawodowych na koszt pracodawcy lub zlecającego wykonanie prac. Ponadto, kierujący podmiotem leczniczym ma obowiązek informować pracownika lub osobę mającą wykonywać pracę, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych, przed podjęciem czynności zawodowych o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego wymaganego przy wykonywaniu czynności zawodowych. Sopot, dnia 19 października 2016 r. Sygn.: 002967 OPINIA PRAWNA sporządzona w oparciu o zlecenie skierowane przez Zleceniodawcę Pana Krzysztofa Bukiela Przewodniczącego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy w dniu 18 października 2016 r. o godzinie 19:13 w ramach abonamentu Lex Secure 24h Opieka Prawna
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 8 października 2013 r. o sygn. akt: I SA/Sz 464/13, w którego uzasadnieniu Sąd zaznaczył: „z definicji osoby wykonującej zawód medyczny wynika, że jest nią zarówno osoba uprawniona do udzielania świadczeń zdrowotnych na podstawie odrębnych przepisów prawa, jak i osoba legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny. Racjonalizm ustawodawcy nakazuje przyjąć, iż definiując ww. pojęcie miał on świadomość, że są takie zawody medyczne, których wykonywanie regulują odrębne przepisy oraz zawody medyczne, dla których nie ma takich odrębnych przepisów„ Następnie przytoczyć należy treść Indywidualnej Interpretacji podatkowej z dnia 17 lutego 2014 r. o oznaczeniu: IPTPP1/443-855/13-4/MW w której organ wskazał, że: „zasady wykonywania niektórych zawodów medycznych zostały uregulowane w odrębnych aktach prawnych, np. zawód lekarza, dentysty, pielęgniarki, położnej, ratownika medycznego, farmaceuty, felczera, diagnosty laboratoryjnego. Poza wymienionymi istnieje jeszcze spora grupa innych zawodów medycznych, dla których jednak nie zostały określone zasady wykonywania w odrębnych przepisach. Należy zatem przyjąć, iż pojęcie „osoba wykonująca zawód medyczny” obejmuje osoby wykonujące zawody, których status jest określony ustawowo, jak i zawody, które nie mają na gruncie obowiązującego prawa takiego uregulowania. Pojęcie „wykonywanie zawodu medycznego” należy odnieść do osób, które fachowo, stale i w celach zarobkowych zajmują się wykonywaniem zajęcia mającego związek z medycyną i które mają odpowiednie kwalifikacje. Przez kwalifikacje należy rozumieć zasób wiedzy i umiejętności wymaganych do udzielania świadczeń zdrowotnych.”
Zawodami medycznymi regulowanymi są: 1) lekarz i lekarz dentysta- zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty; 2) pielęgniarka i położna – zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej; 3) farmaceuta - ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich; 4) diagnosta laboratoryjny – zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej; 4) ratownik medyczny- zgodnie z ustawą z dnia z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym; 5) felczer- zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera; 6) psycholog- zgodnie z ustawą z dnia 8 czerwca 2001 r. o ustawie o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów; 7) fizjoterapeuta- zgodnie z ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty oraz Indywidualna Interpretacja Podatkowa z dnia 24 lutego 2016 r. o oznaczeniu; IPPP2/4512- 15/16-2/MAO; 8) lekarze weterynarii- zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych oraz pkt 224 załącznika do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania ;
Zawodami medycznymi nieregulowanymi są, zgodnie z pkt 229 załącznika do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, między innymi: 1. Inspektor dozoru jądrowego 2. Specjalista promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej 3. Specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy 4. Specjalista zdrowia publicznego 5. Specjalista zdrowia środowiskowego 6. Rzeczoznawca do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy 7. Pozostali specjaliści do spraw higieny, bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska 8. Dietetycy i specjaliści do spraw żywienia 9. Specjalista do spraw dietetyki 10. Specjalista żywienia człowieka 11. Pozostali dietetycy i specjaliści do spraw żywienia 12. Audiofonolog 13. Logopeda 14. Neurologopeda 15. Surdologopeda 16. Pozostali audiofonolodzy i logopedzi 17. Optometrysta 18. Epidemiolog 19. Koordynator badań klinicznych 20. Kosmetolog 21. Osoba wykwalifikowana w przemyśle farmaceutycznym 22. Psychoterapeuta 23. Specjalista psychoterapii uzależnień 24. Specjalista terapii uzależnień 25. Toksykolog 26. Psychoonkolog 27. Psychotraumatolog 28. Specjalista radiofarmacji 29. Specjalista inżynierii medycznej 30. Elektroradiolog 31. Pozostali specjaliści ochrony zdrowia gdzie indziej niesklasyfikowani
Należy zaznaczyć, że powyższy katalog nie jest wyczerpującym zestawieniem nieregulowanych zawodów medycznych. Każdy poszczególny przypadek trzeba rozpatrywać w kontekście jego specyfiki.
Na marginesie należy wspomnieć, że zgodnie z art. 43 ust.1 pkt 19 ustawy o podatku od towarów i usług, zwalnia się od podatku VAT usługi w zakresie opieki medycznej, służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia, świadczone w ramach wykonywania zawodów medycznych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 u.d.l., w związku z powyższym osoby wykonujące zawody nieregulowane mogą wystąpić o dokonanie indywidualnej interpretacji podatkowej, mającej na celu stwierdzenie czy wykonywany przezeń zawód jest zawodem medycznym, którego to wykonywanie w myśl w/w przepisu jest zwolnione z podatku VAT.
Wnioski: Reasumując, należy stwierdzić, że zawód medyczny jest zawodem, w ramach którego podejmowane są fachowe, stałe i odpłatne działania służące postawieniu diagnozy, udzieleniu pomocy medycznej lub w zakresie, w jakim jest to możliwe, leczeniu chorób lub zaburzeń zdrowotnych- przez osobę uprawnioną na podstawie odrębnych przepisów do wykonywania w/w działań lub osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do wykonywania w/w działań w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny. Przy czym przez kwalifikacje należy rozumieć zasób wiedzy i umiejętności wymaganych do udzielania świadczeń zdrowotnych.
Interpelacja nr 33903do ministra zdrowia w sprawie opracowania projektu ustawy o zawodzie psychoterapeuty Zgłaszający: Piotr Łukasz Babiarz Data wpływu: 26-09-2019 https://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BGTH5V Szanowny Panie Ministrze, w związku z wielokrotnymi zapytaniami osób pojawiających się w moim biurze poselskim oraz w związku z faktem sygnalizowania mi w trakcie spotkań z wyborcami problematyki prawnej związanej z sytuacją prawną osób świadczących bądź chcących świadczyć usługi psychoterapeutyczne, zwracam się z prośbą o udzielenie mi odpowiedzi na pytanie: Czy Ministerstwo Zdrowia pracuje nad wprowadzeniem albo planuje opracować odrębną ustawę o zawodzie psychoterapeuty? Uzasadnienie W celu fachowego i rzetelnego zrozumienia i poznania tej wysoce specjalistycznej tematyki, zwróciłem się z prośbą o przygotowanie mi opinii prawnej, która jednoznacznie stwierdza, że obecna sytuacja prawna osób, które świadczą usługi terapeutyczne jest wysoce niejasna. W celu umożliwienia równie rzeczowego zrozumienia tej problematyki pozwolę sobie ją zacytować: "Zgodnie z ujęciem szerokim psychoterapia jest dziedziną kultury, która skupia w sobie najogólniejsze pytania dotyczące natury ludzkiej, pojęć zdrowia i choroby psychicznej, koncentrując się przy tym na pomocy jednostce. Ujęcie węższe opisuje psychoterapię jako specjalistyczną metodę leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych i usystematyzowanych oddziaływań na drugiego człowieka w celu redukcji objawów chorobowych - tak (w:) L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Teoria, Warszawa 2005, s. 13–14. Podkreślenia wymaga człon terapia: therapein - od greckiego słowa oznaczającego l e c z e n i e/l e c z y ć. Oryginalnie nowożytna psychoterapia wywodzi się z psychoanalizy, aczkolwiek, co podkreślają doktrynerzy wszelkich nurtów i metod współczesnej psychoterapii nie należy ani tych pojęć, ani sposobu pracy utożsamiać. Zgodnie z polskim prawem psychologiem może być tylko osoba, która ukończyła jednolite studia magisterski na kierunku psychologia; psycholog może, w zależności od subdyscypliny, odbyć specjalizację zawodową; może również odbyć 4-letnie szkolenie w zakresie psychoterapii i uzyskać kwalifikacje psychoterapeuty. Zasady wykonywania zawodu psychologa reguluje ustawa z dnia 8 czerwca 2001 roku o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów - t. j. z dnia 16 maja 2019 roku (Dz. U. z 2019 roku, poz. 1026), przy czym aktualnie - wg ustawy, świadczenie usług psychologicznych polega w szczególności na: 1) diagnozie psychologicznej; 2) opiniowaniu; 3) orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią; 4) psychoterapii; 5) udzielaniu pomocy psychologicznej. Psycholog może być psychoterapeutą, ale psychoterapeuta nie musi być psychologiem. Psychoterapia z pkt 4 w znaczeniu jakim operuje ustawa o zawodzie psychologa to raczej pomoc psychospołeczna, mniej sformalizowane pomaganie, najczęściej na życzenie pacjenta, który odczuwa potrzebę udzielenia mu pomocy w postaci wsparcia psychologicznego, lecz jednocześnie nie ma zdiagnozowanej według standardów ICD - 10, ani tym bardziej DSM -5 choroby/zaburzenia. Zgodnie z cytowaną ustawą - przepisem z art. 12. ustawy o zawodzie psychologa (…) 1. Podjęcie usług psychologicznych następuje za zgodą osoby (klienta) lub grupy osób (klientów) stanowiących podmiot diagnozowania i oddziaływania psychologicznego, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. 2. Zgoda nie jest wymagana w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego oraz w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1878 oraz z 2019 r. poz. 730). 3. Zgoda na przeprowadzenie badań nie jest wymagana także w stosunku do osób podlegających kwalifikacji wojskowej, kierowanych do specjalności i funkcji zgodnie z kryteriami doboru takich osób do poszczególnych specjalności wojskowych, oraz osób ubiegających się o przyjęcie do zawodowej służby wojskowej. Zgody udziela pacjent/klient bezpośrednio lub jego przedstawiciel ustawowy, dotyczy to zwłaszcza małoletnich - dzieci i młodzieży do 18 roku życia. Z brzmienia przepisu kolejnego ustawy - art. 13 ust. 1: „Psycholog poinformuje klienta o celu postępowania, jego przebiegu, wynikach i sposobie ich udostępniania oraz powinien uzyskać akceptację planowanych czynności” wielu doktrynerów (praktyków ?) wywodzi ustawowe istnienie/usankcjonowanie tzw kontraktu terapeutycznego w znaczeniu leczniczym, psychoterapeutycznym, gładko przechodząc z terminologii psychologia, psychologiczny do sformułowań typu cel terapii, rodzaj stosowanej terapii i metody, skutki psychoterapii, Literalnie - wobec istnienia pkt 4 z art. 4 ustawy o zawodzie psychologa (…) jest to usprawiedliwione, jednak systemowo nie. Psychologiem - aktualnie, najogólniej może tytułować się i tytułuje osoba, która uzyskała dyplom magistra psychologii. Ani staż zawodowy po dyplomie pod nadzorem merytorycznym doświadczonego psychologa (verba legis - posiadającego prawo wykonywania zawodu, a przypomnijmy, że ustawa o zawodzie psychologa (…) , ale nie działa) nie jest warunkiem dla wykonywania zawodu, a właściwe zajęcia pt świadczenie usług psychologicznych. Konstytucja RP takie wolnościowe zachowanie gwarantuje. Zgodnie z art. 22 ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny, a każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu (art 65 princ.). Teoretycznie (optymistycznie zakładając, że jedynie teoretycznie) usługi psychologiczne może świadczyć ktokolwiek, nawet bez ukończonych studiów psychologicznych. Poza wyjątkami, kiedy psycholog musi udokumentować swoje wykształcenie - tytuł zawodowy (np. praca w szpitalu, poradni, dla sądu) każdy może skorzystać z wolności (faktycznie jej nadużywając) i otworzyć np gabinet psychologiczny. Jest to poza kontrolą samorządu, ergo administracyjnymi ograniczeniami, które służą ważnym interesom publicznym. Ograniczenia w postaci wyregulowania tego zawodu oraz samorząd zawodowy istnieją bowiem, ale tylko na papierze. Cytując panią dr Katarzynę Mełgieś z Katedry Prawa Administracyjnego KUL Jana Pawła II: w psychoterapii podkreśla się, że musi cechować ją stosowanie sprawdzonych metod o naukowo udowodnionej skuteczności. W praktyce prezentowane są różne nurty w psychoterapii, a ich wspólną cechą jest intencjonalność i systematyczność stosowania metod. Wszystkie one mają związek z leczniczym oddziaływaniem na psychikę człowieka. W świetle powyższego należałoby (podkreślenia i wyboldowania moje) się spodziewać, że posługiwanie się nimi wymaga odpowiedniego przygotowania podlegającego weryfikacji. Kryteria przeprowadzenia owej weryfikacji powinny nawiązywać do samego przedmiotu (np. nurtu czy metody), powinny również odnosić się do podmiotu, który zamierza posługiwać się psychoterapią, zwłaszcza profesjonalnie. W konsekwencji osoba, która taką weryfikację przeszłaby pomyślnie powinna być uznawana za psychoterapeutę. Rolę taką przypisać należałoby bez wątpienia przepisom prawa, co wynika z ich funkcji regulacyjnych i gwarancyjnych. Analiza stosownych uregulowań prawnych zmusza jednak do konkluzji stwierdzającej, że zawód psychoterapeuty nie podlega odrębnej, partykularnej regulacji prawnej o charakterze powszechnie obowiązującym, odnoszącej się do tak szeroko wyznaczonej grupy zawodowej. Skłania to do sformułowania poglądu, zgodnie z którym nie ma podstaw do specyfikowania zawodu psychoterapeuty. Nie można jednak ignorować faktu, że obwiązujące przepisy prawa jednak posługują się tym tytułem zawodowym i odwołują do niego, ale jednocześnie nie wprowadzają uregulowań powszechnie obowiązujących, które jednoznacznie wyznaczałyby wymagania determinujące wykonywanie tego zawodu psychoterapeuty. Cytowany fragment wypowiedzi pani dr K. Mełgieś pochodzi z monografii „Aktualne problemy prawne w psychologii i medycynie”, red. dr Agnieszka Fiutak, dr hab. Teresa Gardocka, dr Dariusz Jagiełło, wyd. BECK, 2018. Zdekodowanie pojęcia i zakresu zawodu psychoterapeuty odnajdujemy w aktach podustawowych lub wręcz aktach wewnętrznych, np. w zarządzeniu (tylko wewnętrzny charakter, brak przymiotu powszechności oddziaływania) nr 41/2018/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 23 maja 2018: za psychoterapeutę uznaje osobę prowadzącą psychoterapię, która ukończyła studia wyższe i podyplomowe szkolenie w zakresie psychoterapii, o której mowa w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień - obecnie z 19 czerwca 2019 roku (Dz. U. Z 2019 roku, poz. 1285) wg której w § 2 pkt 5 za osobę „prowadzącą psychoterapię” uznaje się osobę, która spełnia łącznie następujące warunki: a) posiada tytuł zawodowy lekarza lub tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa, lub magistra po ukończeniu studiów na kierunku psychologii, pedagogiki, resocjalizacji, socjologii albo spełnia warunki określone w art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (Dz. U. z 2019 r. poz. 1026), b) ukończyła podyplomowe szkolenie w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych mających zastosowanie w leczeniu zaburzeń zdrowia, prowadzone metodami o udowodnionej naukowo skuteczności, w szczególności metodą terapii psychodynamicznej, poznawczo-behawioralnej lub systemowej, w wymiarze co najmniej 1200 godzin albo przed 2007 r. ukończyła podyplomowe szkolenie w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych mających zastosowanie w leczeniu zaburzeń zdrowia w wymiarze czasu określonym w programie tego szkolenia, c) posiada zaświadczenie poświadczające odbycie szkolenia wymienionego w lit. b, zakończonego egzaminem przeprowadzonym przez komisję zewnętrzną wobec podmiotu kształcącego, w skład której nie wchodzą przedstawiciele podmiotu kształcącego, w szczególności powołaną przez stowarzyszenia wydające certyfikaty psychoterapeuty, zwane dalej „certyfikatem psychoterapeuty”. Warto zwrócić jednak uwagę na branżowość tej definicji, tzn. jest ona po pierwsze stworzona na potrzeby przedmiotowego rozporządzenia, a przepis który daje podstawę dla tego rozporządzenia jest przepisem technicznym w postaci delegacji dla Ministra Zdrowia, która obejmuje jego upoważnienie do określenia w poszczególnych zakresach wykazów świadczeń gwarantowanych wraz z poziomem lub sposobem ich finansowania oraz warunków realizacji danego świadczenia gwarantowanego, w tym dotyczących personelu medycznego i wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną, mając na uwadze konieczność zapewnienia wysokiej jakości świadczeń opieki zdrowotnej oraz właściwego zabezpieczenia tych świadczeń (art. 31 d ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 27 sierpnia 2004 roku, t.j. z 12 czerwca 2019 roku w DZ. U. z 2019 roku, poz. 1373), po drugie - uwzględnia interes s t o w a r z y s z e ń psychoterapetów. Minister Zdrowia wydając rozporządzenie ma każdorazowo uwzględniać kryteria następujące: 1. wpływ na poprawę zdrowia obywateli przy uwzględnieniu: priorytetów zdrowotnych określonych w przepisach z aktualnie Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie priorytetów zdrowotnych z 27 lutego 2018 roku, (gdzie wymienia się w § 1 pkt 5 zapobieganie, leczenie i rehabilitacja zaburzeń psychicznych, osobno zaś w pkt 4 ograniczanie następstw zdrowotnych spowodowanych stosowaniem substancji psychoaktywnych lub uzależnieniem od tych substancji) oraz wskaźników zapadalności, chorobowości lub śmiertelności określonych na podstawie aktualnej wiedzy medycznej; 2. skutki następstw choroby lub stanu zdrowia, w szczególności prowadzących do: przedwczesnego zgonu, niezdolności do samodzielnej egzystencji w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przewlekłego cierpienia lub przewlekłej choroby, obniżenia jakości życia; 3. znaczenie dla zdrowia obywateli, przy uwzględnieniu konieczności: ratowania życia i uzyskania pełnego wyzdrowienia, ratowania życia i uzyskania poprawy stanu zdrowia, zapobiegania przedwczesnemu zgonowi, poprawiania jakości życia bez istotnego wpływu na jego długość; 4. skuteczność kliniczną i bezpieczeństwo; 5. stosunek uzyskiwanych korzyści zdrowotnych do ryzyka zdrowotnego; 6. stosunek kosztów do uzyskiwanych efektów zdrowotnych; 7. skutki finansowe dla systemu ochrony zdrowia, w tym dla podmiotów zobowiązanych do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych. Każda organizacja czuwająca nad - wewnętrznie, przestrzeganiem zasad zajmowania się psychoterapią w określonym nurcie, wg właściwej metody, np. podejście psychodynamiczne, terapia poznawczo - behawioralna, terapie humanistyczne, systemowe czy trans-kulturowa psychoterapia pozytywna. Polskie Towarzystwo Psychologiczne oraz Polskie Towarzystwo Psychiatryczne oferują określone formy rekomendacji zawodowych poprzez certyfikowanie i tworzenie list psychoterapeutów, z tym, że - co wydaje się oczywiste, zarówno psycholodzy jak i medycy tworzą własne standardy i zasady oraz warunki przyznawania certyfikatów. Warunki uzyskania certyfikatu psychoterapeuty wg standardów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego: „posiadanie wykształcenia wyższego w stopniu magistra przy czym osoby o wykształceniu innym niż psychologiczne powinny przed przystąpieniem do procedury zdać egzamin z psychologii klinicznej przed podkomisją powołaną przez Komisję Certyfikatów Psychoterapeutycznych, 5 lat samodzielnej pracy psychoterapeutycznej w wymiarze nie mniejszym niż 10 godzin tygodniowo, w tym co najmniej 300 godzin praktyki prowadzonej pod superwizją, 1250 godzin szkolenia teoretycznego i praktycznego w zakresie psychoterapii, w tym co najmniej 150 godzin superwizji, w tym, co najmniej 30 godzin procesu indywidualnego u jednego superwizora, staż kliniczny umożliwiający kontakt z pacjentami o różnej diagnozie – minimum 300 godzin, z czego co najmniej 150 godzin odbytych na oddziałach ogólnopsychiatrycznych stacjonarnych lub dziennych dla dorosłych, pozostała część może być odbyta w innej placówce prowadzącej psychoterapię, pod warunkiem, że jest tam zatrudniony co najmniej jeden certyfikowany psychoterapeuta PTPsychologicznego lub PTPsychiatrycznego, własna psychoterapia szkoleniowa spójna z wyuczonym i stosowanym podejściem, umożliwiająca kandydatowi zwiększenie świadomości swojego osobistego wkładu w proces psychoterapii i umożliwiająca mu kontrolę tego wkładu - co najmniej 250 godzin, w tym co najmniej 60 godzin psychoterapii indywidualnej lub co najmniej 100 godzin innych form doświadczenia rozwojowego w relacji z tą samą osobą, certyfikowaną przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne lub Psychiatryczne lub zaakceptowaną przez ośrodek szkolący. Osoba ta, ze względu na znaczenie relacji terapeutycznej, nie może pełnić wobec kandydata w trakcie całego szkolenia innych ról, np. osoby szkolącej (z wyłączeniem wykładowcy), superwizora, egzaminatora.” Żródło: http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=39, dostęp 10 wrzenia 2019 roku, godz. 12.30. Nie są to jednak kryteria ustawowe. Podobny nieustawowe, a wewnętrznie jedynie (ale nie samorządowo, gdyż, podkreślam, takowego samorządu brak) regulowane jest certyfikowanie np. przez stowarzyszenia takie jak Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej, Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej, Instytut Terapii Gestalt itd, itp. Certyfikat psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego mogą uzyskać tylko jego członkowie, zaś członkiem może być tylko psychiatra, inny lekarz bądź specjalista dziedziny wiedzy związanej z psychiatrią, zobowiązujący się do przestrzegania etyki właściwej jego zawodowi (tak Statut PTPsychiatrycznego). Polskie Towarzystwo Psychiatryczne zrzesza lekarzy psychiatrów, a zatem już na wstępie są to medycy po zdanych egzaminach ogólnych oraz specjalistycznych; z natury rzeczy psychiatria to w pierwszej kolejności medycyna, a sam zawód jest poddany rzeczywiście funkcjonującej ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku - t.j z 22 lutego 2019 roku (Dz. U. Z 2019 roku, poz. 537). Wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu "świadczeń zdrowotnych". W szczególności wykonywanie zawodu polega na badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich. Użyty przez ustawę o zawodzie lekarza (…) zwrot "w szczególności" oznacza jedynie przykładowe przejawy udzielania świadczeń zdrowotnych. Na pytanie, na czym polega świadczenie zdrowotne, odpowiadają również inne akty normatywne. Definicję "świadczenia zdrowotnego" zawierała uchylona ustawa o zakładach opieki zdrowotnej: "Świadczeniem zdrowotnym są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania, w szczególności związane z: 1) badaniem i poradą lekarską; 2) leczeniem; 3) badaniem i terapią psychologiczną; 4) rehabilitacją leczniczą; 5) opieką nad kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem; 6) opieką nad zdrowym dzieckiem; 7) badaniem diagnostycznym, w tym z analityką medyczną; 8) pielęgnacją chorych; 9) pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi; 10) opieką paliatywno-hospicyjną; 11) orzekaniem i opiniowaniem o stanie zdrowia; 12) zapobieganiem powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne oraz szczepienia ochronne; 13) czynnościami technicznymi z zakresu protetyki i ortodoncji; 14) czynnościami z zakresu zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze". Ustawa ta została uchylona na podstawie art. 220 pkt 1 ustawy o działalności leczniczej z 15 kwietnia 2011 roku, t.j. z 9 listopada 2018 roku (Dz. U. Z 2018 roku, poz. 2190) Kolejną (mającą zastąpić powyższą?) definicję "świadczenia zdrowotnego" zawiera słownik pojęć zawarty w aktualnie obowiązującej ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 27 sierpnia 2004 roku, t.j. z 12 czerwca 2019 roku (Dz. U. Z 2019 roku, poz. 1373): "świadczenie zdrowotne – działanie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działanie medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich udzielania”. Faktycznie jednak występujące niekonsekwencje terminologiczne, niekiedy zaś nadużywanie pojęć lub ich nieuprawnione używanie na potrzeby udowodnienia jakiejś tezy - jednym słowem brak dyscypliny terminologicznej dotychczas nie został przez ustawodawcę (w konsekwencji stosujących przepisy, a także przedstawicieli nauki) opanowany. Zwłaszcza, że druga z przywołanych definicji - z ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych (…), jest definicją mocno otwartą. Z drugiej strony ustawodawca rozróżnia świadczenia o p i e k i zdrowotnej oraz świadczenia zdrowotne. Semantycznie opieka, a także ochrona (vide dalej w tekście w tytułach rozporządzeń i ustawy) nie są tożsame z leczeniem, które jest właściwym świadczeniem zdrowotnym w znaczeniu w jakim nadaje mu ustawa o zawodzie lekarza (…). Ustawa o zawodzie lekarza (…) ustalając zasady i warunki wykonywania tego zawodu jest faktycznie obowiązującym i stosowanym aktem prawnym. Istnieje i rzeczywiście funkcjonuje samorząd zawodowy lekarski ze wszystkimi jego zabezpieczającymi mechanizmami. Zawód lekarza jest bez wątpliwości zawodem zaufania publicznego; przepis art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym "w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”; Przynależność do samorządu jest obowiązkowa i wiąże się z możnością wykonywania zawodu. Zadaniem samorządu lekarskiego jest troska o należyte wykonywanie zawodu oraz reprezentowanie interesów środowiska lekarskiego. W sposób szczegółowy zadania samorządu określają odrębne przepisy zgromadzone w ustawie o Izbach Lekarskich z 2 grudnia 2009 roku, t.j. z 12 kwietnia 2019 roku (Dz. U. Z 2019 roku, poz. 965). Pomimo obecności dyskusji czy psychologowie wykonują zawód medyczny czy też zawód związany z ochroną zdrowia, należy uznać, że psycholog to nie zawód medyczny, bowiem takową jest osoba uprawniona na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osoba legitymująca się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny. Analiza rozwiązań prawnych przyjętych przez naszego ustawodawcę, nadto analiza celowościowa konkretnych przepisów, a w szczególności zakwalifikowanie grupy zawodowej psychologów do specjalistów z dziedzin społecznych, potwierdza, że zawód psychologa jako taki nie jest zawodem medycznym. Do czasu wejścia w życie przepisów ustawy o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia z 24 lutego 2017 roku (Dz. U., poz. 599) i rozporządzenia wydanego na postawie art. 46 tej ustawy, a to rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia z 13 czerwca 2017 roku (Dz. U. z 2017, poz. 1217, ze zm. Dz. U. Z 2019 roku, poz. 226) obowiązywało rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 września 2002 roku w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz. U. Z 2002, Nr 173, poz. 1419). Oba rozporządzenia ustalają wykaz w których może być uzyskany tytuł specjalisty (w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia) oraz wykaz kwalifikacji (stare rozporządzenie) lub kierunki studiów (nowe rozporządzenie) po których ukończeniu można przystąpić do szkolenia specjalizacyjnego. W obu rozporządzeniach została wskazana specjalizacja psycholog kliniczny, w obu rozporządzeniach podstawą dla uzyskania/podjęcia szkolenia specjalistycznego jest ukończenie studiów psychologicznych. Zatem z pewnością psychologia kliniczna jest dziedziną mającą zastosowanie w ochronie zdrowia. Zaś podążając za argumentacją orzecznictwa administracyjnego (patrz uzasadnienie wyroku NSA z 15 grudnia 2016 roku, II GSK 1198/15) w procesie udzielania świadczeń opieki zdrowotnej (nie świadczeń zdrowotnych, lecz świadczeń opieki zdrowotnej) mógłby uczestniczyć także psycholog kliniczny (bez specjalizacji). Na potrzeby rynku pracy - podkreślając, że chodzi o wolny rynek działalności gospodarczej, psychoterapeuta zaliczany jest do zawodów ochrony zdrowia, został usytuowany obok specjalistów psychoterapii uzależnień. Natomiast zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności aktywność zawodowa psychoterapeutów została zakwalifikowana w sekcji Q (opieka zdrowotna i pomoc społeczna) w dziale opieka zdrowotna, w ramach pozostałej działalności jako grupa pozostałej działalności w zakresie opieki zdrowotnej gdzie indziej niesklasyfikowanej obok m. in. pomocniczej działalności dentystycznej, higienistek, dietetyków, specjalistów promocji zdrowia, logopedów etc. (rozporządzenie RM z 24 grudnia 2007 roku w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. Nr 251, poz. 1885 ze zm.) oraz w działach pomoc społeczna. Jak zatem widać bezpośrednio ustawowo zajęcie/zawód psychoterapeuty nie jest regulowane, tak jak zawody medyczne, czy teoretycznie psycholog - teoretycznie, bowiem ustawa nie jest stosowana faktycznie, jednak jej zapisy, które wprost obowiązują bez potrzeby dalszych działań jak powołanie samorządu, organów ustawą wykreowanych czy (nie)wydanych na jej podstawie rozporządzeń, mogą znajdować zastosowanie, choćby co do zakresu i sposobu legalnego posługiwania się tytułem psychologa. Co do aktualnego rozwiązania w zakresie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, ustawa z lutego 2017 roku utrzymano zasadniczo rozwiązania dotyczące konstrukcji i przeprowadzania egzaminu. Sprecyzowano jednak stosowane w tym zakresie procedury oraz określono prawa i obowiązki osób zdających, a także zespołów egzaminacyjnych. Zgodnie z przepisami program szkolenia specjalizacyjnego zawiera liczbę godzin szkolenia specjalizacyjnego, a zatem osoba, która odbywa szkolenie specjalizacyjne, jest zobowiązana do zrealizowania określonej liczby godzin. W związku z powyższym nie ma potrzeby wprowadzania rozwiązania dotyczącego przedłużenia o określony czas szkolenia specjalizacyjnego. Przepisy stanowią, iż w przypadku ujawnienia po egzaminie na zarejestrowanych materiałach korzystania przez osobę egzaminowaną z pomocy naukowych albo dydaktycznych, albo urządzeń służących do kopiowania, przekazywania i odbioru informacji, czy też niesamodzielnego rozwiązywania testu, osoba taka może zostać zdyskwalifikowana. Osoba zdyskwalifikowana może wnieść do dyrektora Centrum Egzaminów Medycznych uzasadnione zastrzeżenia. Zastrzeżenia rozpatruje dyrektor Centrum Egzaminów Medycznych, a jego rozstrzygnięcie jest ostateczne i nie służy na nie skarga do sądu administracyjnego. W ustawie wprowadzono także przepis dyscyplinujący w stosunku do takiej osoby, który spowoduje, iż osoba ta nie będzie mogła przystąpić do egzaminu w kolejnej sesji egzaminacyjnej. Przepisy ustawy o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia są dostosowane do Systemu Monitorowania Kształcenia Pracowników Medycznych. Dziedziny (w interesującym nas tutaj obszarze) mające zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być uzyskiwany tytuł specjalisty to - zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia obok psychologa klinicznego, psychoseksuologa (także specjalizacja wyłącznie po ukończeniu studiów psychologicznych) od 7 lutego 2019 roku psychoterapeuta dzieci i młodzieży - pkt 16 został dodany do § 2 rozporządzenia zmiana z 31 stycznia 2019 roku (Dz. U. z 2019 roku, poz. 226). Podkreślić jednak należy od razu dwie kwestie. Po pierwsze nie jest zrozumiały zakres rodzajów studiów, po ukończeniu których można przystąpić do szklenia specjalizacyjnego w psychoterapii dzieci i młodzieży. Po drugie sami najbliżej zainteresowani (https://www.prawo.pl/zdrowie/kwalifikacje-psychoterapeutow-dzieciecych,467701.html, dostęp 10 września 2019 roku, godz. 15.40) materią stwierdzają, że tak naprawdę chodzi o diagnostykę, nie psychoterapię - i wówczas kurs (bo tak się to określa przy okazji tematu tej specjalizacji) miałby sens: rozpoznanie szybkie i trafne objawów depresyjnych u dziecka, wskazanie czy mają podłoże neurorozwojowe czy też są skutkiem uzależnień behawioralnych, czy dysfunkcji w rodzinie albo przemocy rówieśniczej, a może stanowią komponentę zespołu Aspergera, a może są związane z procesem psychotycznym, co pozwalałby bezpiecznie prowadzić dalsze właściwe leczenie małoletniej osoby. Ale czy każdy absolwent pielęgniarstwa po kursie specjalizacyjnym rzeczywiście będzie psychoterapeutą dziecięcym w pełni tego określenia znaczeniu - można wątpić. Chyba, że ma specjalne predyspozycje, ale takowe może również posiadać osoba o innym rodzajowo wyższym - humanistycznym lub społecznym, wykształceniu. Od 2011 roku funkcjonuje rozbieżność w katalogu kierunków studiów wyższych, jakie uprawniają do udziału w szkoleniach certyfikujących prowadzonych przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Certyfikat specjalisty terapii uzależnień może otrzymać osoba po ukończeniu studiów wyższych, natomiast certyfikat specjalisty psychoterpaii uzależnień osoba, która posiada tytuł zawodowy lekarza, magistra pielęgniarstwa lub magistra psychologii, pedagogiki, pedagogiki specjalnej, socjologii, nauki o rodzinie, teologii lub filozofii. Wnioski, jakie się nasuwają. Po pierwsze - nieuporządkowanie terminologiczne, po drugie - bałagan w przepisach. Zjawisko łatania dziur i doraźnie zgłaszanych potrzeb (przykład - opieka psychiatryczna dzieci i młodzieży) bez systemowego ogarniania całości. Brak porządku terminologicznego to nie tylko problem ustawodawcy. Jako przykład: cytowana we wrześniu ub. roku przez dziennik rp.pl wypowiedź prezeski Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Psychologów (OZZP): „Jak przyznają związkowcy, dziś w Polsce psychologiem może nazwać się każdy. – Choć uzyskanie tytułu psychologa wymaga ukończenia pięcioletnich studiów magisterskich, a zdobycie specjalizacji np. psychologa klinicznego, ukończenia pięcioletniego szkolenia, to każdy może otworzyć działalność gospodarczą pt. usługi psychologiczne. W szpitalu go nie zatrudnią, ale bez trudu otworzy gabinet i będzie mógł udzielać porad. Gdyby ustawa przewidywała, że psycholog, podobnie jak lekarz czy pielęgniarka, musi uzyskać prawo wykonywania zawodu, udałoby się uratować wiele osób przed nieuczciwymi pseudopsychologami – tłumaczy Katarzyna Sarnicka. Za przykład podaje choćby wróżki, z których wiele reklamuje swoją działalność jako usługi astrologiczne i psychoterapeutyczne. Zdaniem OZZL psychoterapia powinna jednoznacznie kojarzyć się z profesjonalistami” (za:https://www.rp.pl/Zdrowie/309199977-Uregulowanie-zawodu-psychologa-zeby-wrozka-nie-mogla-juz-prowadzic-psychoterapii.html, dostęp 10 września 2019 roku, godz. 16.30). Psycholog może być psychoterapeutą i świadczyć usługi psychoterapeutyczne - formalnie w oparciu o brzmienie niedziałającej w sposób jaki gwarantowałby zabezpieczenie interesu obywateli (faktyczny samorząd zawodowy i jego mechanizmy, poddanie rzeczywistemu, sankcyjnemu nadzorowi lub kontroli sposobu wykonywania zawodu psychologa) ustawy, a to jej pkt 4 z art. 4 ustawy o zawodzie psychologa (…), ale psychoterapeuta nie musi być psychologiem. Już na tzw pierwszy rzut oka świadczenie usług psychoterapeutycznych z ustawy o zawodzie psychologa (…) nie powinno być utożsamiane z psychoterapią w ścisłym tego słowa znaczeniu, tzn. wykraczającą poza poradnictwo psychologiczne, co potwierdza analiza przepisów, ale nade wszytko dokumentów wewnętrznych stowarzyszeń psychoterapeutów. Na rynku (ale i w przepisach) są ponadto trenerzy, instruktorzy i inni prowadzący psychoterapię. Osoba po studiach wyższych z religioznawstwa lub prawa nie może (po szkoleniu) zostać specjalistą psychoterapii uzależnień, ale może być specjalistą terapii uzależnień. Osoba po studiach wyższych z filozofii nie może prowadzić (po szkoleniu) psychoterapii dzieci i młodzieży, ale ma szansę zostać psychoterapeutą uzależnień. W tym roku doczekano terminologicznego usankcjonowania rozporządzeniem z 13 czerwca 2017 roku psychoterapii specjalistycznej, a to dzieci i młodzieży. Zasadniczo należałoby przy porządkowaniu przepisów zacząć niejako ab ovo i pochylić się nad zasadnością przypisania zawodowi psychoterapeuty desygnatu zawodu zaufania publicznego, co znacząco zabezpieczyłoby interes publiczny rozumiany w pierwszej kolejności jako ochronę życia i zdrowia publicznego i w każdorazowo jednostkowym wymiarze. Zwłaszcza, że osoby poszukujące pomocy w gabinetach psychoterapeutycznych nie zawsze są w stanie prawidłowo (z uwagi na stan w jakim się mogą znajdować) rozeznać czy i z jakim usługodawcą w zakresie proponowanych świadczeń/usług psychoterapeutycznych mają do czynienia. Interes publiczny - co warte powtórzenia, nie jest jakimś abstraktem, oderwanym od interesów czy też korzyści ludzi. Korzyścią bowiem dla każdej jednostki jest zachowanie jej zdrowia w stanie niepogorszonym i/lub nienarażanie na szkody bądź często niemierzalne uszczerbki wskutek korzystania z usług oferowanych w ramach zasadniczej swobody działalności gospodarczej i swobody zawierania umów, także tzw. kontraktów terapeutycznych w sposób wyraźny bądź dorozumiany - poprzez samo poddanie się w dobrej wierze usługom świadczeniodawcy w postaci psychoterapeuty. Gdyby uznać, że zawód psychoterapeuty to zawód zaufania publicznego to poddawałby się stwierdzeniu, że że prawidłowe i zgodne z interesem publicznym wykonywanie tego zawodu zaufania publicznego jest kwestią szczególnie ważką i doniosłą, a to z uwagi na ogromne znaczenie dla społeczeństwa zdrowia psychicznego, dobrostanu każdego kto chciałby takowy osiągnąć lub zoptymalizować jego uzyskanie. Ponadto w zakresie dób chronionych znaleźć się powinny tu: trwałość rodziny (vide terapia rodzinna), szczególna troska jaką państwo otacza dzieci (gwarancja prawidłowego funkcjonowania rodziców, prawnych opiekunów, najbliższych, a także samych dzieci, przy czym o wyrywkowości zajęcia się przestrzenią psychoterapii dzieci i młodzieży - jak wyżej). Osobom wykonującym rzetelnie pracę psychoterapeuty jednostki korzystające z ich usług powierzają informacje mające charakter niezwykle osobisty i dotyczące ich życia prywatnego, przy czym psychoterapeuci czyniliby to w bezpiecznych także formalnie warunkach daleko idącego i pogłębionego zaufania; powierzane informacje byłyby uznawane przez ustawodawcę za tajemnicę zawodową, której nie wolno ujawniać osobom trzecim, tak jak w przypadku innych zawodów zaufania publicznego - zwłaszcza lekarzy, adwokatów. Przepis z art. 180 § 2 KPK (przesłuchanie co faktów objętych tajemnicą zawodową) nie obejmuje psychoterapeutów (psychologów także zresztą nie, co wydaje się logiczne biorąc pod uwagę fasadowość ustawy o zawodzie psychologa (…) i brak faktycznego i formalnego mechanizmu weryfikacji przynależności do danej grupy zawodowej). Osoba świadcząca usługi psychoterapeutyczne nie może uczciwie także zasłonić się póki co „pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej”, skoro faktycznie brak jest ustawowo desygnatu takiego pojęcia, a jej intuicyjne rozumienie to za mało, aby skutecznie odmówić odpowiedzi na zadane pytanie jako świadkowi w postępowaniu cywilnym. Reasumując: psychoterapeuci winni podlegać sformalizowanym regułom deontologii zawodowej, przez co dawać rękojmię należytego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu. To, że osoby generalnie wykonujące zawody zaufania publicznego taką rękojmię rzeczywiście dają, jest gwarantowane, po pierwsze, przez wysokie prawne bariery dostępu do wykonywania każdego zawodu zaufania publicznego oraz, po drugie, przez pieczę organów samorządu zawodowego, która jest – w interesie publicznym – sprawowana nad wszystkimi osobami wykonującymi zawody zaufania publicznego (zob. np. P. Sarnecki, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, s. 155 i n.; tenże, W sprawie wykładni, s. 75–76; J. Hausner, D. Długosz, Tezy, s. 119; C. Banasiński, Samorząd gospodarczy, 2011, s. 166; T. Kocowski, Samorząd gospodarczy, s. 629–630; E. Tkaczyk, Samorząd zawodowy, s. 65 i n.; zob. też przegląd stanowisk doktrynalnych na temat pojęcia zawodu zaufania publicznego dokonany przez TK w wyr. z 2.7.2007 r., K 41/05, OTK-A 2007, Nr 7, poz. 72, pkt III.6.2). Dostęp do zawodu psychoterapeuty jest - póki co, bardzo chaotycznie obwarowany warunkami, które są różne dla różnych potrzeb/zastosowań. Psychoterapeuta niekoniecznie zainteresowany zleceniem z NFZ, może po prostu zacząć wykonywać ten zawód na tzw. wolnym rynku i w zasadzie będzie to bezsankcyjne -przez brak stosownych mechanizmów prawnych. Inną kwestią jest sposób w jaki jedne metody. Na bardzo uważne zczytanie i spokojne przeanalizowanie wszystkich uwag i postulatów zasługuje zwłaszcza głos Polskiej Federacji Psychoterapii: http://www.psychoterapia-polska.org/rozporzadzenia-mz-dla-nfz, dostęp 11 września 2019 roku, godz. 15.40). Istotnym głosem są krytyczne wypowiedzi - jak np. dr. Tomasza Witkowskiego, który wprost ostrzega przed tzw psychobiznesem. Wydaje się, że niezwykle istotne jest, aby poważnie doprowadzić do poważnej - nie pozorowanej, dyskusji praktyków, ale nie tylko z zakresu psychoterapii, tak, aby kształt proponowanych rozwiązań już od założeń (czyli kto może zostać psychoterapeutą) był urealniony, nie zaś lobbystycznie nakierowany li tylko na tzw. środowisko pracowników medycznych i aspirujących do tego zbioru psychologów. Uważa się zresztą, że „tytuł psychoterapeuty, przyjmując kryterium formalne może zostać uznany za zawód praktykowany w ochronie zdrowia” (Aktualne problemy prawne w psychologii i medycynie, pod red. dr Agnieszka Fiutak, dr hab. Teresa Gardocka, dr Dariusz Jagiełło, wyd. BECK, 2018), z czego wywodzi się np. obowiązek i zasady prowadzenia dokumentacji przez psychoterapeutów. Nie zawsze jednak takie analityczne diagnozy i rozwiązania są możliwe. Brak reguł ostrożności w wykonywaniu zawodu psychoterapeuty (i w tym kontekście pytanie o ewentualne zaniechanie legislacyjne polskiego ustawodawcy) nie klaryfikuje zagadnienie odpowiedzialności zawodowej psychoterapeuty w kontekście przepisu z art. 162 KK w zw. z art. 2 KK. Zgodnie z art. 2 KK osoba, na której ciąży prawny, szczególny obowiązek zapobieżenia negatywnemu skutkowi, odpowiada karnie w przypadku wystąpienia tego skutku, nie tylko gdy doprowadziła do niego swoim działaniem, ale także gdy zaniechała działania, mogącego temu skutkowi zapobiec. Osobę taką w języku prawa karnego nazywamy gwarantem. Gwarant, jak sama nazwa wskazuje, bierze na siebie odpowiedzialność dołożenia należytej staranności, żeby osoba lub rzecz, którą ma się opiekować, nie poniosła uszczerbku. Jeśli jednak ów uszczerbek wystąpi z powodu braku jego działania, to ponosi on odpowiedzialność karną nie za nieudzielanie pomocy z art. 162 § 1 KK, ale za wystąpienie konkretnego skutku (np. śmierci czy ciężkiego rozstroju zdrowia). Kodeks karny nakłada odpowiedzialność za przestępstwa skutkowe z zaniechania tylko w wypadku istnienia prawnego i szczególnego obowiązku podjęcia działania. Dana osoba musi mieć więc wobec innych osób szczególne obowiązki i to określone w sposób bardzo konkretny. Pytanie (jak je formułuje w periodyku Prokuratura i Prawo Małgorzata Szeroczyńska, Nr 4/2012) „brzmi, czy on (psychoterapeuta) również staje się w wyniku umowy lub w ramach wykonywanego zawodu gwarantem życia i zdrowia swoich klientów. Odpowiedź na to pytanie powinna chyba być pozytywna. Co prawda, umowa między klientem a psychologiem jest umową należytej staranności, a nie rezultatu, a więc psycholog zobowiązuje się zrobić wszystko, co w jego mocy, by pomóc klientowi, ale nie obiecuje mu, że taki pozytywny skutek wystąpi.” Autorka logicznie uzasadnia udzieloną odpowiedź, jednak na uwagę zwraca od razu fakt wrzucenia „do jednego wora” psychoterapeuty i psychologa oraz utożsamianie w każdym przypadku zawodu psychoterapeuty - tak jak on teraz funkcjonuje, z zawodami medycznymi. Oba założenia są niepoprawne. A przyczyną takiego stanu jest to, co zaznaczyłam jako wnioski od strony 16 niniejszej opinii. Czym miałby być „błąd w sztuce” podczas psychoterapii osoby, która ostatecznie nie „wyszła” z depresji, albo nawet popełniła samobójstwo mimo poddania się procesowi psychoterapii? Żonglowanie między pojęciami i orzecznictwem do ustawy o zawodzie lekarza (…) oraz ustawy o zawodzie psychologa (…) jest naciąganiem, a wręcz myleniem pojęć oraz łataniem przez doktrynę dziur, które powinien zlikwidować ustawodawca, najlepiej poprzez systemowe ab ovo uregulowanie w drodze ustawy działalności psychoterapeutów, zwłaszcza osób dorosłych, ponieważ jest to wciąż na naszym rynku tzw. wolna amerykanka. Zarządzenia prezesa NFZ to nie źródło prawa, nie istnieją reguły ostrożności w pracy psychoterapeuty, nie ma powszechnie obowiązujących zasad uzyskania certyfikatów zawodu psychoterapeuty, nie ma podstaw do obowiązkowych ubezpieczeń, nie istnieje nadzór lub kontrola nad działalnością psychoterapeutów - faktycznych gwarantów życia i zdrowia potencjalnie każdego obywatela RP." W związku z taką opinią zwracam się z prośbą o udzielenie mi odpowiedzi na pytanie: Czy Ministerstwo Zdrowia pracuje nad wprowadzeniem albo planuje opracować odrębną ustawę o zawodzie psychoterapeuty, która mogłaby zażegnać wskazane w opinii problemy prawne? Z poważaniem Piotr Babiarz Poseł na Sejm RP