Szkoła dba o zdrowie psychiczne uczniów /3 września 2013/

Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmuje działania w obszarze ochrony zdrowia psychicznego uczniów, w tym również zapobiegania depresji i samobójstwom. Zadania, realizowane przez MEN wynikają z przyjętego przez rząd Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Zagadnienia związane m.in. z zapobieganiem samobójstwom wśród młodzieży, a także poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego znalazły się w opracowanym w bieżącym roku Programie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży na lata 2013-2016. Zgromadzenie zadań z inicjatywy Ministra Edukacji Narodowej w jednym programie umożliwia prowadzenie całościowego i spójnego oddziaływania wychowawczego i profilaktycznego.

W części Programu dotyczącego problematyki zdrowia psychicznego uwzględnione zostały zadania mające na celu promocję zdrowia psychicznego wśród uczniów poprzez:

1.   Realizację podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach i placówkach oświatowych w zakresie kształtowania: postaw prospołecznych dzieci i młodzieży, poczucia własnej wartości, poczucia odpowiedzialności za podejmowane decyzje, umiejętności asertywnego zachowania się w sytuacjach trudnych;

2.   Realizację programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki przygotowanego w oparciu o rozpoznane potrzeby uczniów;

3.   Monitorowanie realizacji w szkole podstawy programowej kształcenia ogólnego w zakresie promocji zdrowia psychicznego, w ramach nadzoru pedagogicznego;

4.   Rozwijanie kompetencji nauczycieli i specjalistów systemu oświaty w zakresie promocji zdrowia psychicznego;

5.   Zapewnienie pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiednio do rozpoznanych potrzeb uczniów, w tym udzielanie pomocy w stanach kryzysu psychicznego;

6.   Rozwijanie współpracy przedszkola, szkoły i placówki z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi, organizacjami pozarządowymi i instytucjami działającymi na rzecz dziecka i rodziny;

7.   Podejmowanie i prowadzenie działań legislacyjnych, mających na celu podniesienie efektywności udzielania pomocy psychologiczno- pedagogicznej oraz podnoszenie standardów doskonalenia zawodowego nauczycieli i specjalistów systemu oświaty;

8.   Upowszechnianie informacji o systemie rekomendacji i standardach jakości programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego;

9.   Edukacja rodziców: zajęcia poświęcone oddziaływaniu mediów ‑ jak uczyć dzieci krytycyzmu wobec reklam, zachęcanie do sprawowania kochającej kontroli nad dzieckiem, rozwijanie umiejętności wychowawczych, wspieranie w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, upowszechnianie informacji o możliwościach otrzymania wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych;

10.   Pomoc dzieciom poprzez: wsparcie ze strony nauczycieli i specjalistów, w zakresie podniesienia swojej samooceny, uczenie umiejętności psychologicznych i społecznych, które pozwolą im radzić sobie ze stresem i budować dobre relacje z otoczeniem;

11.   Edukacja medialna: zajęcia poświęcone oddziaływaniu mediów pozwalające młodym odbiorcom krytycznie oceniać destrukcyjne wzorce medialne wywołujące niezadowolenie z własnego wyglądu, poczucie winy i wstydu; demaskowanie rzeczywistych intencji reklam i zawartych w nich manipulacji.

Punktem wyjścia wszelkich działań Ministerstwa Edukacji Narodowej w obszarze ochrony zdrowia psychicznego uczniów jest założenie, że kluczowe znaczenie w profilaktyce stanów depresyjnych i samobójstw wśród dzieci i młodzieży mają działania kompleksowe - edukacyjne, wychowawcze i opiekuńcze, pozwalające na kształtowanie postaw życiowych opartych na szacunku do siebie, poczuciu własnej wartości i poczuciu bezpieczeństwa, dbałości o zdrowie, budowaniu prawidłowych relacji interpersonalnych uzupełniane, w przypadku zaistnienia takiej konieczności, działaniami interwencyjnymi.

Ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży   /27 grudnia 2013 r./

Działania ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w zakresie ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży koncentrują się wokół promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym. W ramach promocji zdrowia psychicznego, resort oświaty upowszechnia wiedzę na temat zdrowia psychicznego, kształtowania zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijania umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu. Kolejnym istotnym zagadnieniem jest zapobieganie zaburzeniom psychicznym, a także organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego dzieci i młodzieży, udzielana uczniom i ich rodzinom. Resort oświaty prowadzi również działania na rzecz zwiększenia integracji społecznej dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi. Istotnymi problemami są w szczególności zaburzenia depresyjne (w szczególności przeciwdziałanie samobójstwo dzieci i młodzieży), zaburzenia odżywiania oraz uzależnienia od substancji psychoaktywnych.

Ochrona zdrowia psychicznego w podstawie programowej

Problematyka zdrowia psychicznego człowieka, ochrony zdrowia, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu uwzględniona jest w odpowiednim zakresie w podstawie programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół na każdym etapie edukacyjnym.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkól (Dz. U, z 2012 r., poz. 977) m.in. uwzględnia treści z zakresu edukacji zdrowotnej w wychowaniu przedszkolnym oraz w wielu obszarach kształcenia zintegrowanego w klasach I-III szkoły podstawowej, np. w obszarze wychowania fizycznego, edukacji przyrodniczej i edukacji społecznej oraz na kolejnych etapach kształcenia w szkole podstawowej, gimnazjum i w szkołach ponadgimnazjalnych w przedmiotach: przyroda, biologia, chemia, filozofia, wychowanie do życia w rodzinie, wychowanie fizyczne w dziale dotyczącym edukacji zdrowotnej.

W wielu obszarach wychowania przedszkolnego występują treści z zakresu edukacji zdrowotnej. Ze względu na dobro dzieci, kształtowana jest ich świadomość zdrowotna oraz nawyki dbania o zdrowie w codziennych sytuacjach w przedszkolu i w domu przy współpracy z rodzicami.

W szkole podstawowej edukacja zdrowotna obejmuje m.in. kształtowanie odpowiednich nawyków zdrowotnych i wiedzę o chorobach zagrażających zdrowiu oraz sposobach zapobiegania im. W klasach IV -VI szkoły podstawowej na II etapie kształcenia i nauczania obejmują m.in. negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, zasady zdrowego stylu życia i uzasadnienie konieczności ich stosowania, a także uczestnictwo w aktywności fizycznej o charakterze rekreacyjnym i sportowym ze zrozumieniem jej znaczenia dla zdrowia. W szczególności wychowanie fizyczne pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej uczniów, wspiera rozwój fizyczny i psychiczny i społeczny oraz zdrowie uczniów i kształtuje obyczaj aktywności fizycznej i troski o zdrowie w okresie całego życia.

Wybrane treści kształcenia dotyczące edukacji zdrowotnej, w tym zdrowia psychicznego w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych, np. w zakresie przedmiotów:

• biologia - czynniki wywołujące stres, przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu, sposoby radzenia sobie ze stresem; wpływ hałasu na zdrowie, stany zdrowia i choroby: zdrowie, jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba jako zaburzenie tego stanu; negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol, narkotyki i środki dopingujące) oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków; najważniejsze choroby; związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu; informacja genetyczna;
• chemia - lecznicze i toksyczne właściwości substancji chemicznych aspiryny, nikotyny, alkoholu etylowego; przyczyny psucia się żywności i sposoby zapobiegania temu procesowi, znaczenie i konsekwencje stosowania dodatków do żywności, w tym konserwantów; wpływ chemicznych zanieczyszczeń;
• wychowanie do życia w rodzinie - budowa prawidłowych relacji międzyludzkich, przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów, problemy i trudności okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi, pomoc w rozeznaniu sytuacji wymagających porady lekarza lub innych specjalistów, różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy i wzajemne oczekiwania; umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek do ciała innej osoby; zagrożenia wieku dojrzewania: presja seksualna, uzależnienia, pornografia, prostytucja nieletnich, korzystanie ze środków przekazu w sposób selektywny, umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem; umiejętność korzystania z systemu poradnictwa dla dzieci i młodzieży; normy zachowań seksualnych, przemoc i przestępstwa seksualne; możliwości zapobiegania, sposoby obrony; zagrożenia życia społecznego: alkoholizm, narkomania, agresja, sekty, pornografia; informacja o ośrodkach pomocy psychologicznej, medycznej i prawnej;
• wychowanie fizyczne wraz z edukacją zdrowotną - pojęcie zdrowia, czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na zdrowie i samopoczucie oraz czynniki na które człowiek może mieć wpływ; zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu, wyjaśnianie, na czym polega i od czego zależy dokonywanie wyborów korzystnych dla zdrowia, konstruktywne sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami, sposoby redukowania stresu i radzenia sobie z nim, omawianie znaczenia dla zdrowia dobrych relacji z innymi ludźmi, dawanie i otrzymywanie różnego rodzaju wsparcia, zachowanie asertywne, szkody zdrowotne i społeczne związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu i używaniem innych substancji psychoaktywnych; wyjaśnianie dlaczego i w jaki sposób należy opierać się presji oraz namowom do używania substancji psychoaktywnych i innych zachowań ryzykownych; zdrowie jako wartość dla człowieka i zasób dla społeczeństwa, odpowiedzialność za własne zdrowie; konstruktywne, optymistyczne sposoby wyjaśniania trudnych zdarzeń i przeformułowania myśli negatywnych na pozytywne, praca nad sobą dla zwiększenia wiary w siebie, poczucia własnej wartości i umiejętności podejmowania decyzji, radzenie sobie z krytyką; samobadanie i samokontrola zdrowia, poddawanie się badaniom profilaktycznym w okresie całego życia; przyczyny i skutki stereotypów i stygmatyzacji osób chorych psychicznie i dyskryminowanie (np. żyjących z HIV/AIDS), podstawowe prawa pacjenta i aktywność, tworzenie środowiska sprzyjającego zdrowiu.

Działania MEN w zakresie promocji i ochrony zdrowia psychicznego

Zadania mające na celu promocję i ochronę zdrowia psychicznego wśród uczniów realizowane są poprzez:

1. Realizację podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach i placówkach oświatowych w zakresie kształtowania: postaw prospołecznych dzieci i młodzieży, poczucia własnej wartości, poczucia odpowiedzialności za podejmowane decyzje, umiejętności asertywnego zachowania się w sytuacjach trudnych;
2. Realizację przez całą społeczność szkolną programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki przygotowanego w oparciu o rozpoznane potrzeby uczniów i występujące problemy w środowisku szkolnym;
3. Monitorowanie w szkole, w ramach nadzoru pedagogicznego, realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego w zakresie promocji zdrowia psychicznego, działań wychowawczych, opiekuńczych i profilaktycznych;
4. Rozwijanie kompetencji nauczycieli i specjalistów systemu oświaty w zakresie promocji zdrowia psychicznego;
5. Zapewnienie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w trakcie bieżącej pracy z uczniem odpowiednio do rozpoznanych potrzeb uczniów, w tym udzielanie pomocy w stanach kryzysu psychicznego;
6. Rozwijanie współpracy przedszkola, szkoły i placówki z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi, organizacjami pozarządowymi i instytucjami działającymi na rzecz dziecka i rodziny;
7. Podejmowanie i prowadzenie działań legislacyjnych, mających na celu podniesienie efektywności udzielania pomocy psychologiczno- pedagogicznej oraz podnoszenie standardów doskonalenia zawodowego nauczycieli i specjalistów systemu oświaty;
8. Upowszechnianie informacji o systemie rekomendacji i standardach jakości programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego na stronie www.ore.edu.pl, w tym rekomendowanie nauczycielom programów profilaktycznych o potwierdzonej skuteczności;
9. Edukację rodziców: zajęcia podnoszące kompetencje wychowawcze, w tym poświęcone oddziaływaniu mediów   jak uczyć dzieci krytycyzmu wobec reklam, zachęcanie do sprawowania kochającej kontroli nad dzieckiem, rozwijanie umiejętności wychowawczych, wspieranie w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, upowszechnianie informacji o możliwościach otrzymania wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych;
10. Edukację medialną: zajęcia poświęcone oddziaływaniu mediów pozwalające młodym odbiorcom krytycznie oceniać destrukcyjne wzorce medialne wywołujące niezadowolenie z własnego wyglądu, poczucie winy i wstydu; demaskowanie rzeczywistych intencji reklam i zawartych w nich manipulacji;
11. Wspieranie dzieci przez nauczycieli i specjalistów, w zakresie podniesienia swojej samooceny, uczenie umiejętności psychologicznych i społecznych, które pozwolą im radzić sobie ze stresem i budować dobre relacje z otoczeniem.