Zdrowie nie jest towarem. Raport z zaniechania.

W ostatnich tygodniach minister zdrowia opublikował raport dotyczący wykonania Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w roku 2011. Tak naprawdę jest to raport o nierealizowaniu tego programu. Główne założenia NPOZP (jego realizacja przewidziana jest na lata 2011- 15), to promocja zdrowia psychicznego oraz zapewnienie lepszego dostępu do opieki zdrowotnej. Jednak wdrożenie programu od samego początku napotyka ogromne trudności. Już w połowie 2011 roku „Charaktery” wspólnie z koordynatorem Koalicji na rzecz Wdrażania NPOZP rozpoczęły akcję zbierania podpisów pod apelem w sprawie jego właściwej realizacji.

Realizacja programu wymaga, przede wszystkim na szczeblu centralnym, politycznej mobilizacji i chęci prawdziwej a nie tylko pozornej zmiany opieki psychiatrycznej. Wymaga stworzenia finansowych podstaw do faktycznego a nie tylko zapisanego na papierze unowocześniania obecnego systemu opieki. Myślę tutaj o zaniechaniach ze strony resortu i NFZ, które nie monitorują realizacji zapisów ustawy i rozporządzeń. Niedoszacowanie potrzeb tylko w oddziałach psychiatrycznych przy szpitalach ogólnych sięga dzisiaj blisko 40%. Przypomnijmy, że mamy nowoczesną ustawę i 40 letnie opóźnienie w naszych aspiracjach do Europy. Z drugiej strony mamy duże szpitale psychiatryczne, które też nie są skore do zmiany. Jeżeli z dnia na dzień zmienią tylko nazwę na Centra Zdrowia Psychicznego zamiast dokonać wewnętrznych przekształceń i decentralizacji opieki do środowiska to będzie to kpina i brak odpowiedzialności. Ta reforma to zmiana paradygmatu. Psychiatrzy, aby włączyć osoby chorujące psychicznie w życie społeczne, powinni myśleć nie tylko o leczeniu objawów, ale także angażować się w pomoc całej rodzinie, rozwijać kompetencje i umiejętności pacjenta, pobudzać proces zdrowienia, mobilizować do zajęcia i pracy, uczyć samopomocy.

Psychiatria nie ma lobby. Brakuje nam Jurka Owsiaka, który pokazałby cały dramatyzm sytuacji, że tutaj też jest walka o życie, że zdrowie psychiczne stało się towarem, zaś my, lekarze zmuszani jesteśmy podchodzić do pacjenta w kategoriach ekonomicznych. Wewnętrzny opór i protest psychiatrów skutkuje zadłużaniem się systemu albo prowadzi do pogorszenia jakości opieki.

W ramach „Okrągłego stołu” [spotkania międzyresortowe z udziałem ekspertów psychiatrii – przyp. red.], który miał się toczyć w sprawie psychiatrii na szczeblu centralnym, odbyło się tylko jedno posiedzenie, mimo gwarancji ze strony trzech ministerstw, że konsultacje będą toczyły się permanentnie. Nie przypadkiem koordynatorem spotkania była Pani Minister Elżbieta Radziszewska ds. nierównego traktowania obywateli. Ministerstwo to zresztą odpłynęło w niebyt jak tylko przestaliśmy przewodzić w UE. To zupełny brak odpowiedzialności w działaniach organów centralnych. Nigdy nie doszło do spotkań w sprawie wdrażania programu. Całą odpowiedzialność przerzucono na samorządy. NPOZP to ryba, która psuje się od głowy.

Głos rodzin i pacjentów jest za słaby. Pamiętajmy, że chorujący psychicznie to osoby, które w Polsce dopiero wychodzą z cienia. Niepełnosprawność fizyczna np. poseł na wózku w parlamencie, to dziś rzecz oczywista. Cierpiący psychicznie są jeszcze na społecznym marginesie.

Ze strony strony Ministra Pracy i Polityki Społecznej problemem jest ślepe przyjmowanie wyśrubowanych standardów np. w środowiskowych domach samopomocowych, podczas gdy pacjentom potrzebny jest odpowiedni do leczenia klimat, atmosfera, ludzkie ciepło. Decyzja na poziomie rozporządzeń potrafi być niszcząca. Niech niektóre ośrodki, przeznaczone dla osób niepełnosprawnych, spełniają te normy, ale pozostałe dla osób chorujących psychicznie, niech przyjmą standardy merytoryczne. Inaczej powstaną pojedyncze miejsca o bardzo wysokim standardzie (dostosowane windy, toalety, przestrzenie), ale wyeliminują od lat działające nieliczne ośrodki, w których osoby chorujące psychicznie znalazły prawdziwe oparcie. Ten błąd wynika z ciągłego mylenia osób chorujących psychicznie z osobami o innych niepełnosprawnościach. Wielu urzędników po prostu nie rozumie, że NPOZP powstał z myślą o osobach chorujących psychicznie. Pamiętajmy, że pomoc osobom chorującym psychicznie zależy również od nas wszystkich. Potrzeba trochę serca, żeby wspierać te obszary życia społecznego, które nie są zorientowane na zysk, ale budują poczucie bezpieczeństwa i więzi we wspólnocie. Dlatego hasło kolejnego Dnia Solidarności z Osobami Chorującymi Psychicznie w roku 2013 brzmi „Zdrowie nie jest towarem”

 Dr hab. Andrzej Cechnicki, psychiatra, kierownik Zakładu Psychiatrii Środowiskowej Katedry Psychiatrii CM UJ. Jest krajowym koordynatorem Koalicji na rzecz Wdrażania NPOZP